Gaslighting to technika manipulacji, którą upodobali sobie dyktatorzy, przywódcy sekt, patologiczni kłamcy, a także jednostki narcystyczne i socjopatyczne. Obecna jest zwykle w sferze relacji zawodowych i partnerskich. Choć gaslighting zalicza się do form przemocy psychicznej, nie tak łatwo wykryć jego przejawy. Jeśli za sprawą drugiej osoby tracisz pewność co do własnego osądu rzeczywistości, a nawet zaczynasz wątpić w swoje zdrowie psychiczne, to znak, że mogłeś paść ofiarą gaslightingu.
Czym jest gaslighting?
Gaslighting to określenie zaczerpnięte z filmu Gaslight (1944), którego bohater wzbudza w swojej żonie przekonanie o jej szaleństwie, w nadziei, że uzyska dostęp do jej fortuny. W tym celu izoluje kobietę od rodziny, opowiada przyjaciołom o jej niestabilności psychicznej oraz ukrywa należące do niej przedmioty, aby myślała, że wciąż je gubi.
Ta diaboliczna technika to niestety nie tylko wymysł reżysera, lecz również metoda stosowana przez wielu sprawnych manipulatorów.
Ze względu na szkody, jakie wyrządza ona w psychice ofiary, psychologowie zaliczają ją do form agresji emocjonalnej.
Zamiarem osoby stosującej gaslighting jest skłonienie drugiego człowieka (np. partnera lub podwładnego) do zakwestionowania własnych uczuć, myśli, a ostatecznie – zdrowia psychicznego. W konsekwencji staje się on zdezorientowany, niepewny i zalękniony, a dzięki temu bardziej podatny na wszelkie sugestie, polecenia i inne próby wykorzystania.
Cele manipulatorów są różne: od korzyści materialnych, aż po zwykłą satysfakcję z posiadania władzy nad innym człowiekiem.
Często gaslighting wykorzystywany jest, by odwrócić uwagę od własnych przewinień czy słabości.
Przykładem może być niewierny mąż, który w obliczu oskarżeń o zdradę, zaczyna posądzać swą żonę o urojenia i chorobliwą zazdrość.
Wszelkie argumenty czy wyjaśnienia, jakie padną z ust żony, zostaną zinterpretowane jako dowód na jej szaleństwo.
Jak rozpoznać gaslighting?
Istnieje wiele znaków ostrzegawczych, które mogą świadczyć o tym, że padliśmy ofiarą gaslightingu. Podstawowym z nich jest nasze zwątpienie i zagubienie.
Po rozmowie z manipulatorem tracimy pewność siebie oraz zaczynamy podważać dotychczasową wersję wydarzeń lub zastanawiać się, czy nasze przemyślenia i uczucia są właściwe. Aby zasiać w swej ofierze wątpliwości i w ten sposób utorować sobie drogę do dalszej ingerencji w jej psychikę, manipulator wykorzystuje następujące chwyty:
- Zaprzeczanie temu, co mówimy
Zaprzeczenie może dotyczyć faktów (np. twierdzenie, że coś nie miało miejsca) lub naszych przekonań i poglądów. Na podsuwane mu argumenty, manipulator reaguje oskarżeniem nas o pomyłkę, kłamstwo lub szaleństwo.
Jest przy tym tak przekonujący i konsekwentny, że z czasem rzeczywiście zaczynamy kwestionować swój ogląd na sytuację.
- Mówienie nam, co czujemy lub podważanie naszych uczuć
Manipulator stara się nas przekonać, że to, co czujemy jest śmieszne, przesadzone i nie na miejscu.
Często podaje nam gotowe interpretacje na temat, tego, co dzieje się w naszym wnętrzu. Trywializuje okazywane przez nas uczucia, twierdząc, że jesteśmy “przewrażliwieni” czy “szaleni”.
- Uderzanie w czułe punkty
Manipulator zna słabe strony i tzw. punkty zapalne drugiej osoby. Nie zawaha się w nie uderzyć, by zachwiać jej pewnością siebie.
W rozmowie chętnie podkreśli nasze wady, często pod przykrywką żartu, oraz wytknie przeszłe błędy i porażki.
Jeśli na te ataki zareagujemy wybuchem złości, manipulator uzna je za ostateczny dowód naszego niezrównoważenia.
- Izolacja od innych ludzi
Aby ułatwić sobie wykorzystywanie drugiego człowieka, manipulator stara się pozbawić go wsparcia społecznego. Odizolowana od otoczenia osoba nie ma okazji zweryfikować swojego punktu widzenia i podzielić się własnymi wątpliwościami.
Manipulator staje się jej wyrocznią i jedynym punktem odniesienia, dzięki czemu jego toksyczne wpływy rosną. Ludzie stosujący gaslighting próbują skłócić swoją ofiarę z bliskimi jej osobami. W tym celu posługują się kłamstwami na ich temat czy sugestiami dotyczącymi ich złych zamiarów.
Manipulator stara się przekazać ofierze, że jest jedynym człowiekiem, będącym “po jej stronie”. Jednocześnie wzbudza w niej poczucie wstydu z powodu rzekomej niepoczytalności, po to, by powstrzymać ją przed zwierzaniem się otoczeniu ze swoich problemów.
Gaslighting to przemoc emocjonalna, której nie należy lekceważyć.
Aby w porę ją wykryć i nie paść ofiarą manipulacji, zaufajmy swojej intuicji i odczuciom wobec drugiej osoby.
W przypadku wątpliwości, możemy zasięgnąć porady u neutralnego obserwatora.
Ustalmy własne granice i zadbajmy, aby nie zostały naruszone, bo to one są podstawą naszego zdrowia psychicznego.
