Katastrofy i nagłe tragedie budzą nie tylko pytania o przyczyny techniczne i błędy ludzkie, lecz także sny, przeczucia i symbole.
W 1966 roku w walijskim miasteczku Aberfan wydarzyła się tragedia, która odmieniła nie tylko lokalną społeczność, ale też brytyjskie spojrzenie na intuicję i zjawiska pozazmysłowe.
To właśnie wtedy narodziło się Brytyjskie Biuro Przeczuć (Premonitions Bureau) – niezwykły eksperyment łączący psychiatrię, psychologię i metafizykę.
Aberfan — tragedia i sny, które przyszły wcześniej
21 października 1966 roku osuwisko z hałdy odpadów kopalnianych runęło na szkołę podstawową w Aberfan, grzebiąc 144 osoby, w tym 116 dzieci.
Po katastrofie mieszkańcy zaczęli mówić o snach i wizjach, które pojawiły się na krótko przed tragedią: czarne błoto spływające ze wzgórza, dzieci tonące w ciemnej mazi, dźwięk jak „pociąg pędzący przez noc”.
fot/domena publiczna
Dla psychiatry dr. Johna Barkera te opowieści stały się punktem wyjścia do badania ludzkich przeczuć. Wkrótce po katastrofie rozpoczął on zbieranie relacji o snach i wizjach, wierząc, że mogą one nieść ostrzeżenie. [2]
Brytyjskie Biuro Przeczuć — eksperyment społeczny i psychologiczny
W grudniu 1966 roku Barker, we współpracy z dziennikarzem Peterem Fairleyem z Evening Standard, założył Premonitions Bureau.
Ludzie mogli przesyłać swoje sny i przeczucia dotyczące przyszłych katastrof. Każdy raport był datowany i oceniany według kryteriów:
- dokładność i szczegółowość,
- bliskość czasowa,
- emocjonalna intensywność,
- prawdopodobieństwo naturalne.
W ciągu kilkunastu miesięcy napłynęło ponad 300 zgłoszeń. Niektóre były niezwykle konkretne, inne – zbyt ogólne, by cokolwiek z nich wywnioskować.
Eseistyczna refleksja — głos z przedburzy
Z perspektywy czasu Biuro Przeczuć jawi się jako wyjątkowy fenomen: połączenie nauki, wiary i żałoby.
Było to archiwum ludzkiego niepokoju — próba znalezienia sensu w chaosie i ocalenia nadziei, że można ostrzec świat przed zbliżającą się katastrofą.
Wielu zgłaszających, jak Alan Hencher czy Kathleen Lorna Middleton, wierzyło, że naprawdę potrafią „wyczuć” nieszczęście. Barker notował każde zgłoszenie, szukając wzorców i punktów wspólnych.
Choć żadne z „trafień” nie doprowadziło do zapobieżenia tragedii, projekt pozostaje jednym z najciekawszych eksperymentów na styku psychiatrii, psychologii i parapsychologii. [3]
Inne przypadki w Wielkiej Brytanii — sny i znaki
Podobne opowieści pojawiały się później w kontekście innych tragedii: pożaru na stacji King’s Cross (1987), katastrof lotniczych czy morskich.
Ich wspólną cechą były: emocjonalne sny, silne poczucie lęku oraz interpretacja po fakcie.
Psychologia tłumaczy te zjawiska jako efekt selektywnej pamięci i potrzeby nadania sensu przypadkowi. [4]
Dowody „za” — badania nad precognicją
Badania nad premonicjami prowadzone są od lat 30. XX wieku. Poniżej zestawienie najważniejszych eksperymentów:
- J. B. Rhine (1930–50): Karty Zenera, test ESP — efekt ~2–3% powyżej przypadku; status replikacji: niepowtarzalny.
- D. J. Bem (2011): Eksperymenty retroaktywne — efekt d=0,2 (p<0,05); większość prób replikacyjnych dała wynik negatywny.
- Tressoldi (2014): Meta-analiza Ganzfeld — wynik: mały, istotny efekt (p≈0,01); status: częściowo potwierdzony, dyskusyjny.
- Mossbridge & Radin (2018): Badania EEG przed bodźcami emocjonalnymi — słabe różnice; wyniki kontrowersyjne.
Dowody „przeciw” — krytyka i błędy
Sceptycy, m.in. Ray Hyman i James Alcock, wskazują, że:
- efekty precognitywne są zbyt małe i niestabilne,
- wiele wyników to artefakty statystyczne lub błąd selekcji,
- replikacje w warunkach ścisłej kontroli nie potwierdzają efektów.
Ponadto analiza tysięcy snów wykazała, że większość rzekomych „trafień” powstaje po zdarzeniu – to klasyczny przykład retrospektywnej interpretacji. [5]
Psychologia przeczucia — intuicja, pamięć, emocje
Psychologia poznawcza tłumaczy przeczucia jako wynik działania kilku mechanizmów:
- Efekt selektywnej pamięci — pamiętamy sny, które się „sprawdziły”.
- Efekt potwierdzenia — ignorujemy sny nietrafione.
- Nieświadome wykrywanie wzorców — mózg analizuje subtelne sygnały i tworzy przeczucia.
- Emocjonalne wzmocnienie — sny o silnym ładunku lęku są zapamiętywane częściej.
grafika/google
W ten sposób zwykłe procesy poznawcze mogą tworzyć iluzję nadzmysłowej zdolności. [6]
Jak badać dalej — eksperyment bez złudzeń
Aby rzetelnie sprawdzać precognicję, badacze postulują:
- prerejestrację hipotez,
- ślepe procedury,
- automatyczne znaczniki czasu,
- pełną publikację wyników (także negatywnych),
- niezależne replikacje.
Dopiero wtedy można mówić o naukowym badaniu, a nie o psychologicznym ewidencjonowaniu nadziei. [7]
Wnioski — żal, pamięć i granice poznania
Aberfan pozostaje symbolem tragedii, ale też ludzkiej potrzeby sensu.
Premonitions Bureau, choć nie uratowało żadnego życia, pokazało, że ludzie chcą wierzyć w możliwość ostrzeżenia świata przed katastrofą.
Czy przeczucia istnieją? Być może nie w sensie nadprzyrodzonym, ale na pewno w sensie psychologicznym — jako sygnały emocji, stresu i nieuświadomionych obaw.
To właśnie one tworzą most między racjonalnością a intuicją. [8]
Autor: Staniq (inspirowany tematem: "Fenomen Przeczucia Katastrofy" użytkownika Pishor)
Przedruki i kopiowanie do innych serwisów
tylko za pozwoleniem.
Przypisy
[1] Knight S., *The Premonitions Bureau*, London 2022.
[2] BBC Archives: *Aberfan Disaster, 1966*.
[3] Fairley P., *Evening Standard Archives*, 1967.
[4] Clarke D., *Britain’s X-Files*, BBC, 2018.
[5] Hyman R., *Evaluation of Parapsychological Evidence*, 1985.
[6] Bem D.J., *Feeling the Future*, 2011.
[7] Wagenmakers E., *Reproducibility and ESP*, 2012.
[8] Tressoldi D., *Meta-analysis of Ganzfeld Studies*, 2014.
