Gliniane kule to pierwszy znany archeologom i historykom sposób przechowywania informacji, jaki byli w stanie stworzyć ludzie żyjący tysiące lat temu. Naukowcy prezentujący je po raz pierwszy podczas specjalnego wykładu w Royal Ontario Museum w Toronto użyli dla ich określenie słowa „koperty”. Kule były w specjalny sposób zapieczętowane, a wewnątrz znajdowały się przestrzenne znaki o różnych kształtach geometrycznych i różnym ułożeniu. Same kule mają niewielkie rozmiary - od wielkości piłki golfowej do mniej więcej piłki baseballowej. Do dziś zachowało się około 150 takich kul.
Aby przebadać artefakty, naukowcy posłużyli się tomografią komputerową wysokiej rozdzielczości, a następnie modelowaniem uzyskanego obrazu w 3D. Dzięki temu udało się zajrzeć do wnętrza ponad dwudziestu glinianych kul bez nieodwracalnego uszkadzania ich. Pochodzą one z przeprowadzonych w latach sześćdziesiątych XX wieku wykopalisk w zachodnim Iranie (na terenie starożytnej miejscowości Choga Mish, gdzie pierwsze osadnictwo datuje się na ponad 6 tys. lat p.n.e.) Kule powstały około 5,5 tys. lat temu, w czasie, kiedy na terenach Mezopotamii pojawiały się pierwsze miasta.
Przez wiele lat badacze byli zdania, że glinianych "kopert" używano w jakiś sposób podczas transakcji handlowych. Taką interpretację nasuwała analiza kuli odnalezionej w pozostałościach innej starożytnej miejscowości zwanej Nuzi. W tym glinianym przedmiocie odkryto 49 małych kamyków i zapisany pismem klinowym tekst zawierający umowę zobowiązującą pasterza do opieki nad stadem 49 owiec i kóz. Zagadką pozostawało jednak, w jaki sposób gliniane kule mogły pełnić funkcję przekaźnika informacji w czasach przed wynalezieniem pisma. Badacze zastanawiali się m.in. jak ówcześni ludzie radzili sobie z odczytywaniem informacji o rodzaju i ilości wymienianych towarów, jeśli nie było one w żaden sposób uwidocznione na zewnątrz zamkniętych kul.
Dopiero najnowsze badania z ujawniły, że w kulach znajdowały się małe, dwumilimetrowe tunele przecinające glinę i krzyżujące się ze sobą. Być może służyły one do przewlekania cienkich nici, do których przymocowywano „etykiety” – woskowe tabliczki, na których w jakiś sposób odzwierciedlano zawartość kuli. Są to jednak tylko spekulacje archeologów.
Natomiast z pewnością wiadomo, że wewnątrz starożytnych kul znajdują się symbole o 14 różnych kształtach, w tym małe kulki, stożki, piramidy, elementy o kształcie jajowatym i soczewkowatym. Prawdopodobnie nie oznaczają one pojedynczych słów, ale odnoszą się do rozbudowanego systemu metrycznego, w którym używano różnych określeń dla miar różnych towarów.
– Jeden symbol o jajowatym kształcie mógł na przykład oznaczać jakąś podstawową jednostkę, powiedzmy 10, używaną do liczenia jakiegoś określonego rodzaju towaru – wyjaśnił podczas wykładu w Toronto profesor Chrostopher Wood z Uniwersytetu Chicagowskiego.
Przy okazji badań tomografem komputerowym naukowcy odkryli też, że wewnętrzne symbole w kulach były wykonane z innego niż glina materiału, prawdopodobnie z bituminów, czyli mieszaniny różnych węglowodorów i innych związków organicznych. Wokół przestrzennych znaków znajdowały się pęcherze powietrza, co sugeruje, że przed zamknięciem ich w glinie owijano je w jakiś materiał, który rozpadł się całkowicie w ciągu tysięcy lat. Po umieszczeniu wewnątrz kuli, symbole dodatkowo zalewano płynną mieszaniną substancji bitumicznych. Naukowcy nie są w stanie określić, po co mieszkańcy starożytnej Mezopotamii zadawali sobie tyle trudu tworząc w ten sposób gliniane „koperty”.
Wszystkie kule posiadają zewnętrzne ślady „sklejenia” – biegnące w ich równikowej płaszczyźnie „uszczelki”, a często także dodatkowe miejsca łączenia znajdujące się powyżej i poniżej (jak równoleżniki wyznaczające koła podbiegunowe na mapach naszej planety). Miejsca te bywały dodatkowo zdobione. Na przykład kula znajdująca się Luwrze została oznaczona wyrytymi w glinie postaciami ludzkimi walczącymi z czymś, co wydaje się być wężem. Na wielu "kopertach" odnaleziono też różne kształty geometryczne ułożone w proste wzory. Zdaniem profesora Wooda, jeśli kule rzeczywiście były sposobem zapisania informacji o transakcji handlowej, wzory ułożone na "równiku" mogły reprezentować sprzedawcę, a „koła podbiegunowe” kupującego i ewentualnie trzecią stronę takiego procesu, np. świadka.
Bardzo trudno odszyfrować dziś, jakie konkretnie transakcje zawierali mieszkańcy Mezopotamii. Złamanie tego starożytnego szyfru jest dużym wyzwaniem dla naukowców, którzy na razie spekulują tylko, że poszczególne symbole oznaczają cyfry lub jednostki miar przypisane do określonych towarów. Być może pomocny okaże się fakt, że badacze są już w stanie odczytać wiele z informacji wyrytych pismem klinowym.
Data powstania badanych kul jest tylko o około dwieście lat wcześniejsza w stosunku do pierwszych znanych przykładów pisma. Prawdopodobnie oba systemy zapisu posiadają jakieś elementy wspólne.
– Istnieje więc pewna nadzieja, że uda nam się odszyfrować zawartość "kopert" i dzięki temu odkryć najstarszy znany dowód na ludzką umiejętność zapisywania i odczytywania liczb – powiedział profesor Wood.
Źródło:
odkrywcy.pl
