Zobacz, co masz w ustach!
Starannie myjesz zęby dwa razy dziennie? A może po każdym posiłku? Myślisz, że wnętrze twoich ust, przepłukane specjalnym płynem, jest idealnie czyste? Z pomocą mikroskopu zaglądamy do wnętrza jamy ustnej. Mieszkają tam niebezpieczne stworzenia, a krajobraz przypomina księżycowy las!
Wargi
Miejsce, w którym naskórek pokrywający wargę przechodzi w błonę śluzową jest widoczne jako granica suchej, złuszczającej się części zewnętrznej (w górnej części zdjęcia) i wilgotnej, gładkiej powierzchni, która jest początkiem śluzówki wyściełającej całą jamę ustną. Wargi są nam potrzebne oczywiście do pocałunków, ale ich podstawowe zadania to pomoc w przytrzymywaniu jedzenia i odrywaniu jego kęsów oraz udział w artykulacji głosek. Pokrywająca je z zewnątrz skóra wydaje się różowa lub czerwona ze względu na występujący w tym miejscu wyjątkowo cienki naskórek, przez który prześwitują naczynia krwionośne. Jest to zresztą wyłącznie ludzka cecha - wargi innych zwierząt nie bywają czerwone. Skóra na ustach nie posiada też mieszków włosowych ani gruczołów potowych.
Ślinianki
Dużych gruczołów ślinowych jest sześć i każdy z nich posiada swoje ujście w jamie ustnej. Mniejsze ślinianki są rozsiane w różnych częściach wnętrza ust, w tym także na wargach, w tylnej części języka i po wewnętrznej stronie policzków. Wszystkie razem produkują codziennie od 0,5 do 1 litra śliny. Po co nam tak intensywne nawilżanie?
Ślina pomaga w jedzeniu. Nawilża kęsy pokarmu i pomaga je przełknąć. Zawiera też enzymy, które rozpoczynają trawienie jedzenia. Należy do nich amylaza, której zadaniem jest rozkład skrobi znajdującej się np. w chlebie. Po rozkładzie tego związku powstaje słodka glukoza. Żując przez chwilę kawałek chleba można odczuć działanie ślinowego enzymu - chleb okaże się mieć bardzo słodki smak.
Ślinianki mogą niestety również zachorować. Jedną z ich najbardziej znanych chorób jest świnka, w której wirusy atakują ślinianki przyuszne. Mniej znana jest z kolei kamica ślinianek, której przykład widać na zdjęciu poniżej. Takie twory, zbudowane z substancji mineralnych mogą osiągać rozmiary nawet kilku centymetrów. Powodują ból, ale na szczęście dość łatwo i szybko można je usunąć chirurgicznie.
Język
Ten silnie umięśniony narząd pomaga nam przesuwać do gardła kawałki jedzenia, bez niego nie bylibyśmy też w stanie wypowiedzieć ani jednego słowa. Dzięki zlokalizowanym na jego powierzchni kubkom smakowym jesteśmy w stanie odróżniać podstawowe smaki - słodki, słony, kwaśny, gorzki i tzw. umami (czyli smak glutaminianu sodu).
Śluzówka pokrywająca język jest gęsto pokryta drobnymi brodawkami, dzięki którym kawałki jedzenia nie ślizgają się po języku, ale do niego przylepiają. Większe brodawki (widoczne obok jako wyraźne, czerwone punkty) to brodawki smakowe.
Dopiero w większym zbliżeniu widać, że brodawki pokrywające język są długimi, kolczastymi wypustkami. U ludzi są one zresztą wyjątkowo małe. Niektóre gatunki zwierząt, w tym np. koty, mają języki pokryte ostrymi, bardzo długimi i sztywnymi brodawkami, co wiąże się ściśle z ich dietą oraz piciem przy pomocy ułożonego w specjalny sposób języka.
Gęsty "las", który pokrywa ludzki język jest niestety ostoją wielu niechcianych gości. Osadzające się tam resztki jedzenia są doskonała pożywką dla bakterii i grzybów. Procesy gnilne, które zachodzą przy ich udziale są jedną z najczęstszych przyczyn nieprzyjemnego zapachu z ust. Istnieją jednak specjalne szczoteczki, dzięki którym można usunąć z języka bakterie i resztki jedzenia.
Na zdjęciu poniżej widoczne są grzyby Candida albicans, których rozwój jest szybki i może prowadzić do stanów chorobowych o niepokojąco brzmiących nazwach - np. "język włochaty" lub "język geograficzny".
Nić dentystyczna
Bakterie chętnie chowają się także między zębami. Dobrze się tam czują, bo niedokładne szczotkowanie pozostawia w miejscach ich styku duże ilości płytki nazębnej. Ludzkie usta zamieszkuje ponad 300 gatunków bakterii! Żywią się organiczną warstwą płytki nazębnej. Wytwarzają przy tym enzym dehydrogenazę mleczanową, który przekształca cukry w kwas mlekowy. Wywołuje to erozję szkliwa i próchnicę. Żeby dokładnie usunąć te mikroorganizmy oraz ich pożywkę trzeba po prostu używać nici dentystycznej. Najlepiej dwa razy dziennie. Na zdjęciu poniżej widać, ile pokarmu dla bakterii może znajdować się między zębami.
Próchnica
Kiedy kwasy powstające na skutek działalności bakterii rozpuszczą szkliwo, zaczyna się inwazja w głąb zęba. Kiedy ubytki stają się głębsze, mogą zostać odsłonięte receptory bólowe. To niestety ten moment, w którym pacjenci najczęściej trafiają do gabinetu stomatologa. Regularne przeglądy mogą pomóc wykryć próchnicę w tak wczesnej fazie, że leczenie będzie nieskomplikowane, bezbolesne i tańsze. Nieleczona próchnica może doprowadzić do rozwoju zgorzeli miazgi zęba. Takie zakażenie może roznosić się w różne miejsca w organizmie. Ząb trzeba też wówczas leczyć kanałowo, co nie należy do najprzyjemniejszych procedur stomatologicznych.
Podniebienie
Dach jamy ustnej stanowi podniebienie, które dzieli się na część twardą i miękką. Podniebienie twarde jest pokryte nabłonkiem, pod którym znajduje się okostna i głębiej kość. Również na podniebieniu występują drobne gruczoły produkujące ślinę. Na powierzchni komórek pokrywających podniebienie (widoczne na zdjęciu poniżej) znajdują się mikrokosmki, które zwiększają ich powierzchnię wydzielniczą. Nieprawidłowości w budowie podniebienia mogą powodować wiele trudności - kłopoty z karmieniem niemowląt, trudności w przełykaniu i zaburzenia mowy. Rozszczep podniebienia (jego niezrośnięcie się w okresie rozwoju płodowego) często towarzyszy rozszczepowi wargi.
ŹRÓDŁO:
odkrywcy
