„Mam o wiele większe zaufanie do intuicji niż do rozumu.
Bo rozum podlega manipulacji, a i tak jesteśmy wystarczająco manipulowani żyjąc w koniunkturalnym
społeczeństwie.”
/Maria Szyszkowska/
Intuicja – ( z łac. intuitio – wejrzenie) to proces myślowy polegający na szybkim dopasowaniu danej sytuacji, problemu, zagadnienia do znanych już szablonów i zależności. Objawia się pod postacią nagłego przebłysku myślowego, w którym dostrzega się myśl, rozwiązanie problemu lub odpowiedź na nurtujące pytanie. Natura intuicji wynika z tego, że jest ona procesem podświadomym, którego nie można kontrolować, można jedynie dopuszczać lub odrzucać podawane przez intuicję rozwiązania. Pojęcie i termin intuicji powstały i rozpowszechniły się pierwotnie w filozofii, samo pojęcie jest starsze od terminu, gdyż było znane już w starożytności.
Termin intuicjonizm stosowany jest do określania kierunków filozoficznych, przyjmujących intuicję jako podstawowe lub jedno z zasadniczych źródeł poznania.
W historii filozofii pojęcie „intuicja” często oznaczało zdolność bezpośredniego pojmowania. Bezpośrednie dostrzeganie prawdy za pomocą organów zmysłów uważano za jej początkową formę; sam termin „intuicja” wywodzi się z łacińskiego intuitus, postrzeganie za pomocą organu wzroku. (Nałczadżjan, A. 1979 s. 67).
Głównym przedstawicielem tego kierunku był filozof francuski Henri Bergson (1859-1941), który rozpowszechnił zainteresowanie problematyką, jednak nie wyjaśnił samego pojęcia intuicji, bowiem używał tego terminu w wielu różnych znaczeniach. Do rozwoju intuicjonizmu matematycznego przyczynił się Immanuel Kant, który twierdzenia matematyczne kwalifikował do sądów syntetycznych a priori.
Intuicja to szczególny poziom poznania, którego specyfikę ujawnia przeciwstawienie albo poznaniu intelektualnemu (H. Bergson), albo z jednej strony poznaniu doświadczeniowemu, a z drugiej – dyskursywnemu poznaniu intelektualnemu. To wgląd, olśnienie (w rozumieniu psychologii postaci), pojawiające się w trakcie rozwiązywania problemu, przeczucie, zdolnośćprzewidywania, twórcza wyobraźnia, szybka identyfikacja zjawiska, przedmiotu lub znaku; jasne rozumienie znaczenia i wzajemnych relacji między znakami; narzucające się przekonanie, którego nie można w pełni uzasadnić, powstające w wynikunieświadomego przeniesienia postaw wytworzonych w stosunku do podobnych sytuacji lub w wyniku działania bardzo słabych bodźców.
Procesy intuicyjne opierają się na trzech zjawiskach:
- uczenie się mimowolne, automatyczne nabywanie wiedzy, która jest dla nas nieuświadomiona,
- automatyzmy, pierwotne i wtórne – sztywne programy reagowania regulujące nasze zachowania i biorące udział w formułowaniu sądów intuicyjnych w rozwiązywaniu problemów w sposób intuicyjne,
- markery somatyczne, które są reakcją emocjonalną na konsekwencje przyszłych zdarzeń, ostrzeżenia organizmu przed negatywnymi skutkami przyszłych wyborów.
Te trzy zjawiska stanowią podstawę myślenia intuicyjnego (Balas, R. 2008.X.28).
Markery somatyczne są specjalnym rodzajem uczuć, które zostały połączone w procesie uczenia się z
przewidywanymi przyszłymi skutkami rozwoju wypadków. Kiedy negatywny marker somatyczny zostanie zestawiony
z określonym przyszłym skutkiem danego działania, wówczas staje się dzwonkiem alarmowym. Jeśli zestawi się go z
markerem pozytywnym, to stanie się on bodźcem zachęty. (Kolańczyk, A.2004 s. 200 -201).
Oceniając człowieka w ciągu kilku sekund, opieramy się na intuicji wynikającej z naszych doświadczeń,
potrafimy trafnie oceniać ludzi i podejmować decyzje, formułować sądy na temat otaczającego nas świata.
Obserwacje i badania laboratoryjne pokazują, że bardzo wiele dzieje się poza udziałem naszej świadomości, duża część procesów mentalnych jest regulowana automatycznie, w sposób utajony. Regulacje automatyczne odnoszą się nie tylko do procesów fizjologicznych, ale i do funkcjonowania umysłu i wyższych procesów myślowych. Intuicja nie jest siłą mistyczną lecz procesem, który jest nieświadomym nabywaniem informacji, nabywaniem kowariancji, mózg wykrywa to czego świadomość nie jest w stanie kontrolować. Nie mamy kontroli nad procesami automatycznymi, to
one nami rządzą, poczucie sprawowania kontroli nad otoczeniem jest tylko iluzją. [Balas, R. 2005-03-13/1 ].
-Intuicja jest źródłem nowych pomysłów i idei, być może w każdym z nas drzemią ukryte talenty, które czekają na realizację. Intuicja bywa określana mianem „umysłu subiektywnego”, w odróżnieniu od umysłu obiektywnego – postrzega świat bezpośrednio i bez refleksji, tu bowiem znajduje się siedlisko uczuć i „magazyn” pamięci (Murphy, J. 2007 s. 35).
Intuicja reaguje na przekazywane jej przez świadomość wrażenia, sama nie będąc obciążona jakimikolwiek logicznymi wnioskami. (Murphy, J. s.37).
-W poziomach intuicji możemy wyróżnić: poziom najprostszy – fizyczny, fizjologiczny, w postaci informacji, która do nas dociera – dreszcz, chłód, ciepło, ból; poziom emocjonalny, odczuwanie czegoś przyjemnego lub przykrego bez uświadomienia sobie wyraźnej przyczyny. Wyższy poziom to myślenie intuicyjne, forma myślenia, która o czymś informuje, przydatna w rozwiązywaniu problemów.
Intuicja jest przydatna w sytuacjach trudnych, przy nadmiarze lub deficycie informacji, przy braku czasu, nadmiarze przesłanek. To nagły przebłysk
świadomości lub idei.
Do spopularyzowania intuicjonizmu przyczynił się, choć nie wyjaśnił samego pojęcia intuicji Henri Bergson, można wymienić około dwudziestu typów bergsonowskiej intuicji (Mysłakowski, Z. za Dobrołowicz 1995 s. 46,47).
Według Myers’a intuicja to zdolność dotarcia do bezpośredniej wiedzy, natychmiastowego wglądu, bez udziału obserwacji czy rozumu. Badania nad podprogowym oddziaływaniem są dowodem na nieświadome przetwarzanie informacji, czasami intuicyjnie wyczuwamy to, z czego nie zdajemy sobie sprawy(Myers, D.2004, s.51). Wszystko, co oceniamy jako dobre, lub złe – oceniamy w ciągu ¼ sekundy od postrzeżenia. W życiu człowiek korzysta z dwóch rodzajów wiedzy, zarówno wiedzy racjonalnej jak i wynikającej z doświadczenia, ten drugi rodzaj wiedzy sprawia, że kierujemy się instynktem, ufamy swoim przeczuciom i oblegamy na intuicyjnych wrażeniach.
Za siedzibę intuicji uważana jest prawa półkula mózgu, odpowiedzialna za odczuwanie i wyrażanie emocji, rozpoznawanie twarzy, obiektów, rysunków, dostrzeganie różnic. Jest nazywana „niemą”, gdyż to lewa półkula odpowiada za mowę, czytanie, pisanie rozumowanie matematyczne,rozumienie i wszystkie czynności mózgu odpowiedzialne za to, co racjonalne. Jednak ,kiedy prawa półkula nakaże jakieś działanie – lewa będzie intuicyjnie je uzasadniać, jest „interpretatorem”, który natychmiast formułuje teorie uzasadniające nasze zachowanie (Myers, D.2004 s. 41 ). „Lewa półkula rządzi mową, prawa odpowiada za świadomość przestrzenną; lewa za poczucie rytmu, prawa za melodię; lewa jest racjonalna, prawa intuicyjna; w lewej dokonuje się analiza, w prawej synteza…”
(Brooks, P. 2001 s. 45).
Prawa półkula mózgu jest siedliskiem wszelkich odmiennych stanów umysłu, jest to terytorium, na którym zgodnie i synergicznie koegzystują: percepcja sensoryczna, wrażliwość emocjonalna, wyobraźnia, marzenia senne, myślenie holistyczne, kreatywność i doświadczenia mistyczne ( Naparstek, B. 1997 s. 66).
Intuicja jest szczególnym, niemniej rozumowym sposobem pojmowania świata, a irracjonalizm jako koncepcję filozoficzną można pokonać tylko w wyniku dogłębnego zbadania jej istoty. Dlatego, choć intuicjonizm jest bezpłodny, krytyczna jego analiza może pomóc w dziele sformułowania i naukowego zbadania wielu ważnych problemów (Nałczadżjan, A. 1979 s. 67).
W potocznym znaczeniu używa się określenia „intuicja” do wyrażania uznania dla czyjegoś trafnego osądu, umiejętności przewidzenia danej sytuacji czy podjęcia słusznej decyzji. W literaturze naukowej termin ten uchodzi często za synonim niepełnej wiedzy, braku odpowiedniego wykształcenia, ma wydźwięk pejoratywny – gdyż jest to „jedynie intuicja”, a nie podbudowana racjonalnie wiedza.
Znaczna część naszego życia umysłowego pozostaje poza zakresem świadomości i opiera się na procesach obcych logice – na intuicji lub przeczuciach.(Gigerenzer, G. 2009 s. 13).
Nieświadome części naszego umysłu podejmują decyzje bez wiedzy świadomego „ja”. Intuicja kieruje nami o wiele częściej, niż zdajemy sobie z tego sprawę, działaniu inteligencji często nie towarzyszy świadoma myśl, kora mózgowa, w której znajduje się świadomość zawiera również procesy nieświadome.
Inteligencja nie jest tożsama z procesami świadomymi i celowymi.
Intuicja odnosi się do sądów, które :
- nagle pojawiają się w świadomości,
- wypływają z przyczyn, których nie uświadamiamy sobie w pełni,
- są na tyle wyraźne i naglące, że skłaniają nas do działania (Gigerenzer, G. 2009 s. 26).
Intuicja opiera się na dwóch elementach:
- na ogólnych regułach, które wykorzystują
- ukształtowane w toku ewolucji zdolności mózgu.
Naturę intuicji można rozumieć na dwa sposoby. Jeden wywodzi się z zasad logicznych i opiera na założeniu, że rozwiązuje ona skomplikowany problem przy użyciu równie skomplikowanej strategii. Drugi sposób opiera się na zasadach psychologicznych stawiających na prostotę i wykorzystuje ukształtowane w toku ewolucji zdolności mózgu. (Gigerenzer, G. 2009 s. 28).Inteligencja nieświadoma polega na tym, aby wiedzieć bez zastanawiania się, jaki sposób działania okaże się najskuteczniejszy w danej sytuacji. Przeczucia często opierają się na zaskakująco małej ilości informacji. Dobra intuicja często ignoruje informacje, wyrasta z
ogólnych reguł uwzględniających tylko nieliczne informacje dostarczane przez środowisko, a wszystko inne ignorują. Sądy intuicyjne działają na tej samej zasadzie, co percepcyjne hipotezy, nie dysponując wystarczającymi informacjami mózg zmyśla na podstawie pewnych założeń dotyczących świata. Różnica jest tylko w tym, że intuicja jest bardziej elastyczna, niż percepcja. (Gigerenzer, G. 2009 s. 56).
Intuicja jest czymś, czego doznajemy, coś pojawia się nagle w naszej świadomości, nie rozumiemy dlaczego czujemy to, co czujemy, ale jesteśmy skłonni do działania na podstawie tych przeczuć. Określenie inteligencja nieświadomości odnosi się do błyskawicznego procesu ewaluacji gdy zachodzi taka potrzeba. Zdarza się, że logiczne argumenty pozostają w konflikcie z intuicją, ale wielokrotnie można się przekonać, że intuicja jest o wiele lepszym przewodnikiem po realnym świecie, niż logika; często to, co z logicznego punktu widzenia sprawiało wrażenie błędnego rozumowania, w rzeczywistości okazywało się wysoce inteligentnym osądem społecznym dotyczącym rzeczywistego świata – tak więc, dobra intuicja powinna wykraczać poza dostępne informacje, a także poza logikę. Intuicja „idź za
tym, co już znasz” jest najbardziej skutecznym przewodnikiem przez życie, jej skuteczność polega na rozpoznawaniu i ocenie. Rozpoznawanie polega na ocenie, czy można się posłużyć daną regułą, a ocena – czy należy.
Intuicja jest rodzajem nieświadomej inteligencji, natychmiastowym zrozumieniem lub poznaniem bez uprzedniego przemyślenia, jest przejawem aktywności nieświadomych sfer naszej psychiki. Potrafi błyskawicznie łączyć pojęcia. Intuicją kierowali się tacy wynalazcy jak Albert Einstein, Thomas Edison czy James Watt.
Każdy człowiek w mniejszym, lub większym stopniu posługuje się intuicją, z tą różnicą, że jedni są bardziej tego świadomi, inni podchodzą bardziej
analitycznie do rozwiązywania problemów. Niekiedy intuicyjnie wyczuwamy to, z czego nie zdajemy sobie sprawy (Myers, D. 2004 s.51). Niektórzy ludzie mając szczególne zdolności do odczytywania myśli, uczuć i zamiarów innych osób, charakteryzują się wyższym poziomem intuicji.
-Intuicja towarzyszy człowiekowi od zawsze, jest dla nas tak samo naturalna jak instynkt dla zwierząt, jednak wraz z rozwojem cywilizacji została ona wyparta na rzecz myślenia racjonalnego, logicznego, traktowana marginalnie i postrzegana jako zjawisko niepożądane. Okazuje się jednak, że samo myślenie racjonalne nie wystarcza i obecnie poszukuje się nowych form myślenia, intuicja powraca do łask i stała się przedmiotem wielu badań naukowych.
Wiedza intuicyjna jest zazwyczaj niedostępna dla świadomości, zwana jest też wiedzą milczącą, utajoną. W przeciwieństwie do wiedzy jawnej, która „wie że”, wiedza milcząca „wie, jak”. (Myers, D. 2004 s. 99).
Przykładem twórczego osiągnięcia naukowego bazującego na intuicji jest Gregor Mendel i odkryte przez niego prawa dziedziczenia. Bez przygotowania naukowego i metodologicznego, trafnie dobrał do swoich eksperymentów odpowiednia roślinę i wyodrębnił siedem podstawowych cech, gdy nikt jeszcze nie słyszał o
chromosomach czy genach. Genialne, prekursorskie, oparte wyłącznie na intuicji odkrycie Mendla miało miejsce o wiele lat za wcześnie, aby mogło być zrozumiane i zaakceptowane przez naukę.
Z kolei twórca układu okresowego pierwiastków chemicznych, Mendelejew, pracując trzy doby bez snu, znużony pod koniec pracy nad układem pierwiastków, zasnął i we śnie ujrzał swoją tabelę, w której pierwiastki były poustawiane tak, jak należy. Poprzednio miał poważny kłopot z opisaniem swojej wizji – „wszystko ukształtowało się w głowie, ale nie mogę wyrazić tego tabelą”. ( Nałczadżjan, A. 1979 s. 37,38).
Klimuszko uważał, że intuicja pokrywa się częściowo z jasnowidzeniem, wtedy mówi się o przypadkach szóstego zmysłu, rzeczy, których nie można pojąć przez uczenie się, doświadczenia oraz pięć zmysłów. (Ojciec Andrzej Klimuszko, franciszkanin, obdarzony darem jasnowidzenia, wizjoner, medium, zielarz). Są hipotezy, że pojmowana w tej formie intuicja ma związek ze spostrzeganiem bodźców podprogowych lub postrzeganiem pozazmysłowym.
Intuicja jako rozumienie przejawia się w jasnym rozumieniu komunikatów wyrażanych symbolicznie, szczególnie, kiedy autor używa metafor i przykładów oddających trafnie istotę rzeczy, odwołując się do osobistych doświadczeń człowieka. (Dobrołowicz, W. 1995 s. 52).
Intuicja jako zdolność interpretacji ma związek z intuicją, jako zrozumieniem, łatwością i wnikliwością w dokonywaniu interpretacji i reinterpretacji
znaków sztucznych, symboli, tekstów czy dzieł sztuki. Na co dzień – z interpretowaniem czyjegoś wyglądu zewnętrznego, gestów czy póz.
Intuicja, postrzeganie pozazmysłowe, psi, inteligencja paranormalna, postrzeganie wyższego stopnia, trzecie oko, szósta czakra – jakkolwiek to nazwiemy – są częścią naturalnego, ludzkiego dziedzictwa. Wszystko to tkwi w oprogramowaniu genetycznym człowieka, gotowe do użycia na życzenie. ( Naparstek, B. 1997 s. 23). „Kiedy za pośrednictwem własnego aparatu zmysłowego odbieramy uczucia, wrażenia, bodźce i emocje,które nie są nasze lecz należą do kogoś lub czegoś innego albo po prostu wiszą w powietrzu. Nasze granice rozszerzają się i obejmują coś więcej, niż nasza własną osobę…” ( Naparstek, B. 1997 s. 45).
Znane są słowa niemieckiego matematyka, Carla Gaussa, na temat intuicyjnej antycypacji – „Wyniki mam już dawno, nie wiem tylko, jak do nich dojdę”. (cyt. za Hadamard,J. 1964 Warszawa: Psychologia odkryć matematycznych). Wspaniałe rezultaty swoich badań Gauss w dużej mierze zawdzięcza genialnej zdolności intuicyjnego antycypowania wyników badań. ( Nałczadżjan, A. 1979 s. 88).
Intuicja jest procesem holistycznym, o wyraźnym składniku przetwarzania przedświadomego. Świadomość ma dostęp tylko do samego wyniku tego procesu. Intuicją kierujemy się gdy nie mamy innych pewnych wskazówek oceniania lub podejmowania decyzji oraz gdy brak przesłanek lub są one niejasne, podsuwa nam trafne rozwiązania, jest suflerem tym lepszym, im trudniejsze zadanie mamy do rozwiązania.
M. Karwowski, w swoim artykule na temat cech osobowości uczniów zdolnych i twórczych pisze, że wyższy poziom intuicji jest powodem gorszych rezultatów szkolnych; intuicjoniści często posługują się domysłami, sprawiają wrażenie osób zgadujących, lub nie potrafią uzasadnić swoich pomysłów, co nie przysparza im sympatii ze strony nauczycieli. Uczniowie twórczy, ale posługujący się intuicją ma szanse na zostanie uznanym za fantazjującego, a nie za zdolnego. (M. Karwowski, M. Kujawski, J.2009.III.23). Za to w badaniach porównawczych typów umysłów twórczych i nietwórczych – okazało się, że podobnie jak w badaniach A. Kolańczyk, ogromna większość osób twórczych przejawiała preferencje do wykorzystywania intuicji emocjonalnej oraz intelektualnej. Tak więc, osoby kreatywne o wiele
częściej polegają na swoich emocjach i intuicji.
Dawno temu, w myśli zachodniej, intuicja początkowo była uznawana za najpewniejszy rodzaj wiedzy, później została zlekceważona jako kapryśna i zawodna. Kiedyś uznawano anioły i inne byty duchowe za obdarzone zdolnościami intuicyjnego poznania, o wiele przewyższającego możliwości rozumowania zwykłych śmiertelników.
Filozofowie twierdzili, że dzięki intuicji można zobaczyć oczywiste prawdy matematyki i moralności. Obecnie intuicja bywa częściej kojarzona z trzewiami niż z mózgiem i straciła sporo ze swojej anielskości, natomiast posługuje się powstałymi w toku ewolucji zdolnościami mózgu i opiera na ogólnych regułach pozwalających nam działać szybko i ze zdumiewającą trafnością. Jakość intuicji wynika z inteligencji ukrytej pod poziomem świadomości, z umiejętności rozeznania
bez zastanowienia która regułą posłużyć się w danej sytuacji. Często intuicja przewyższa trafnością wyrafinowane rozumowanie i strategie obliczeniowe. Bez intuicji ludzie niewiele by osiągnęli.
mgr MAJA ANNA MIERZEJEWSKA - psycholog kliniczny
_______________________________________________________________________
