Polary pośrednie to rzadko spotykane ciało niebieskie. Dotychczas znamy zaledwie kilkanaście takich gwiazd. Grupie badaczy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu udało się jednak odnaleźć kolejny przykład - V2467 Cygni.
Polar pośredni, wizja artysty. Grafika: Mark Garlick, źr. UMK.Dr hab. Maciej Mikołajewski z UMK wyjaśnia, że polary pośrednie stanowią najrzadszą grupę tzw. gwiazd kataklizmicznych. Jest to szczególny układ gwiezdny, zbudowany z dwóch okrążających się w ciągu kilku godzin gwiazd. W skład takiego ciasnego układu podwójnego gwiazd wchodzi masywny i gorący biały karzeł oraz lżejszy, chłodniejszy czerwony karzeł.
W sytuacji, gdy wokół siebie krążą dwie, tak różne gwiazdy, dochodzi do wielu spektakularnych zjawisk. Masywniejszy biały karzeł z wielką siłą ściąga na siebie materię z towarzysza – przedostaje się ona przez punkt równowagi grawitacyjnej, położony na linii łączącej środki obu gwiazd. Mimo dużego pola magnetycznego, gaz i materia nie opada od razu na powierzchnię białego karła. Wskutek znacznego momentu pędu tworzy wokół niego dysk akrecyjny. To właśnie dysk akrecyjny jest odpowiedzialny za nagłe pojaśnienia, obserwowane jako wybuchy nowych karłowatych. - Ponieważ gwiazda obraca się i oś magnetyczna jest nachylona do osi rotacji, wywołuje to zjawisko podobne do latarni morskiej – tłumaczy dr Mikołajewski. W dłuższych odstępach czasu następują rzadsze, ale silniejsze wybuchy na powierzchni białego karła. Wynika to z gwałtownego spalania wodoru w reakcjach termojądrowych, które są obserwowane jako wybuchy nowych. Nazwa gwiazd kataklizmicznych pochodzi właśnie od wybuchów - w tej klasie obiektów określanych kataklizami.
W marcu 2007 roku, jako gwiazda nowa wybuchła 2467 Cygni. W ciągu kilkunastu godzin zwiększyła swoją jasność blisko 100 tysięcy razy. Krótko po wybuchu grupa kilkunastu studentów i doktorantów w Centrum Astronomii UMK (z Ernestem Świerczyńskim, Elżbietą Ragan i Cezarym Gałanem na czele) podjęła się systematycznych obserwacji tej gwiazdy na dwóch teleskopach optycznych w obserwatorium w Piwnicach w ramach tzw. alertu obserwacyjnego.
Udowodnienie, że V2467 Cygni jest polarem pośrednim zajęło całemu zespołowi kilka miesięcy, gdy jasność gwiazdy nowej spadła już blisko tysiąckrotnie. Do tej pory, spośród kilkunastu udokumentowanych polarów pośrednich tylko jeden, FO Aqr ma równie wyrazistą, optyczną krzywą blasku.
Już podczas wybuchu okazało się, że V2467 jest obiektem unikatowym. Zauważono, że gwiazda może charakteryzować się wyjątkowo wysoką jak na gwiazdy nowe, obfitością tlenu. Wskazuje to, że jeden element układu powinien być bardzo masywny. Takie właściwości charakteryzują supernowe. Można się więc zastanawiać, czy w przyszłości odkryty pulsar nie wybuchnie właśnie jako najjaśniejsza gwiazda na niebie…
Przemysław Goławski
