Tornado jest silnym wirem powietrza o ¶rednicy od kilkuset metrów do ok. 2 km i pionowej lub uko¶nej osi obrotu wzglêdem powierzchni Ziemi. Wyrasta ona zwykle w przedniej czê¶ci chmury burzowej Cumulonimbus w postaci ciemnego leja skierowanego ku powierzchni Ziemi. Wir obni¿a siê stopniowo, przy czym przekrój jego zmniejsza siê. W zwi±zku z tym powstaje wiatr o ogromnej sile. W pewnej chwili tworzy siê pod nim drugi wir przy powierzchni Ziemi, który porywa tumany piasku i spiralnym ruchem unosi je do góry.
Chmura Cumulonimbus
Oba wiry ³±cz± siê ze sob±, tworz±c ciemny s³up. Niezbêdne do powstania tornada s±: wysoka temperatura punktu rosy, tzw. uskok wiatru (ró¿ne kierunki i prêdko¶æ wiatrów na ró¿nych wysoko¶ciach) oraz silny pr±d strumieniowy wysoko w górze, który wci±ga wznosz±ce siê wskutek konwekcji powietrze na wiêksze wysoko¶ci. Bywa, ¿e piasek i ¿wir wbijaj± siê w ludzkie cia³a. Drzewa zostaj± nierzadko skrêcone niczym korkoci±gi a samochody, ciê¿arówki a nawet lokomotywy mog± zostaæ uniesione i przesuniête na znaczne odleg³o¶ci. Katastrofalne skutki przej¶cia tornada powoduje nie tylko znaczna prêdko¶æ wiruj±cego powietrza, ale równie¿ nies³ychana si³a ss±ca i gwa³towny spadek ci¶nienia w ¶rodku wiru (do 100 hPa). Skutkiem panuj±cego wewn±trz niskiego ci¶nienia s± eksplozje niszczonych budynków. Pojedyncza tr±ba niszczy jedynie w w±skim pasie o szeroko¶ci mniej wiêcej równej ¶rednicy leja przy Ziemi. Oprócz tego zdarza siê, ¿e tornado jest zbiorem paru mniejszych tr±b powoduj±cych "punktowe" zniszczenia. Czas trwania tych zjawisk waha siê od kilku sekund do nawet kilkudziesiêciu minut. Intensywno¶æ tornada ocenia siê bior±c pod uwagê prêdko¶æ wzbudzanego wiatru - okre¶lon± na podstawie dokonanych zniszczeñ. W tym celu korzysta siê z 6-cio stopniowej skali opracowanej przez amerykañskiego meteorologa z amerykañskiego Uniwersytetu Chicago, Tetsuya Fujity. Przechodzeniu tr±by towarzyszy g³o¶ny i niski d¼wiêk przypominaj±cy odg³os startuj±cych odrzutowców lub przeje¿d¿aj±cych poci±gów. Tr±by powietrzne mog± powstawaæ równie¿ nad zbiornikami wodnymi (tr±by wodne). Mniejsze tarcie powierzchniowe, sprawia, ¿e wir tworzy siê ³atwiej nad wod± ni¿ nad l±dem. Tr±by wodne cechuje stosunkowo niewielka gwa³towno¶æ. Mimo tego dostatecznie silne tr±by wodne potrafi± zatopiæ statki i wyrz±dziæ wielkie szkody na wybrze¿u. Odnotowano równie¿ przypadki wypompowania przez nie ma³ych zbiorników wodnych. Spowodowa³o to w ich pobli¿u opad ryb i ¿ab.
Tornada w USA
Badania wykazuj±, ¿e najwiêcej tornad tworzy siê w amerykañskim stanie Teksas, ¶rednio 124 rocznie. Na drugim miejscu jest Oklahoma 52 i kolejno Kansas 47 i Floryda 46 tornad. Najmniej tornad pojawia siê na pó³nocnym-wschodzie i pó³nocnym-zachodnie USA. Najstraszliwsze w historii tornada przesz³y w 1953 roku zabijaj±c a¿ 519 osób. Zjawiska te najczê¶ciej pojawiaj± siê w maju i czerwcu. Tornado to nic innego jak silny wir powietrzny powstaj±cy w chmurze burzowej - Cumulonimbus. Ma wygl±d leja lub kolumny siêgaj±cej od podstawy chmur, do powierzchni Ziemi. ¦rednica tr±by powietrznej wynosi zwykle poni¿ej 100 m, ale zdarzaj± siê i takie, których ¶rednica siêga 2 km. Maksymaln± prêdko¶æ obracania siê wiru okre¶la siê na 360 do 550 km/h. Tr±bie powietrznej towarzyszy gwa³towny spadek ci¶nienia, do nawet 200 hPa, oraz silne wiatry, powoduj±ce bardzo du¿e zniszczenia, czêsto wy³adowania atmosferyczne, przelotne opady deszczu lub gradu. Tornada wystêpuj± zwykle w niskich szeroko¶ciach geograficznych, najczê¶ciej w ¶rodkowych stanach USA, gdzie w 2004 roku zanotowano ich ³±cznie a¿ 1722 - czyli najwiêcej w historii pomiarów meteorologicznych. Ile tornad notuje siê rocznie w USA na przestrzeni ostatnich lat...
"Aleja tornad"
Aleja tornad w USA i istota ich powstawania
Wiosn± ciep³e i wilgotne powietrze znad Zatoki Meksykañskiej przemieszcza siê na pó³noc, tam zderza siê z zimnym i suchym powietrzem przesuwaj±cym siê znad Kanady na po³udnie ponad Górami Skalistymi. W miejscu spotkania siê tych dwóch skrajnych wobec siebie mas powietrza, czyli nad Alej± Tornad, tworz± siê potê¿ne chmury burzowe tzw. superkomórki. Wewn±trz chmury burzowej rozpoczyna siê intensywna wymiana powietrza. Jest ono wci±gane do góry do wnêtrza chmury, gdzie och³adza siê i ponownie opada. Gwa³towne pr±dy zderzaj± siê i zaczynaj± wirowaæ wokó³ siebie. Chmura, wewn±trz, której dochodzi do gwa³townych turbulencji potê¿nych mas powietrza ma wysoko¶æ 20 i szeroko¶æ 32 kilometrów. To w³a¶nie w niej rodzi siê tornado. Najwiêksz± ilo¶æ tornad notuje siê na granicy Teksasu i Oklahomy, ale w sk³ad Alei Tornad wchodz± równie¿ takie stany jak Kansas, Nebraska i Po³udniowa Dakota. Gdzie le¿y Aleja Tornad w USA...
Tr±ba powietrzna wodna
Tr±ba powietrzna l±dowa
Tornada w Polsce
Tornado to zjawisko nie tylko zarezerwowane dla Ameryki Pó³nocnej. Tornada pod nazw± tr±by powietrznej wystêpuj± w niemal wszystkich krajach ¶wiata, gdzie mamy do czynienia z burzami. Tornada pojawiaj± siê równie¿ w Polsce, chocia¿ rzadziej ni¿ w USA, i s± równie przepiêkne, co niebezpieczne. Najczê¶ciej tornada spotkaæ mo¿na podczas gwa³townego za³amania pogody w porze letniej na po³udniu Polski. Szczególnie te zjawiska upodoba³y sobie tereny podgórskie od ¦l±ska przez Ma³opolskê a¿ po Podkarpacie, zw³aszcza Podhale, gdzie strumienie nap³ywaj±cego powietrza s± wyj±tkowo wyra¼ne i bardzo wobec siebie skrajne. Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e tornada w Polsce wystêpuj± kilkana¶cie razy w roku. Wed³ug statystyk z ka¿dym rokiem w naszym kraju notuje siê ich coraz wiêcej. Na pocz±tku lipca 2004 roku, tornada widziano na Mazowszu i Podlasiu, gdzie zdarzy³ siê przypadek porwania i uniesienia cz³owieka przez tornado a nastêpnie rzucenia go na ziemiê. Inne przypadki tornad zanotowano w ostatnich latach równie¿ w Puszczy Piskiej na Mazurach, w pobli¿u Puszczy Bia³owieskiej, w centrum Polski i na Kujawach. Bardzo czêsto tornada pojawiaj± siê na wodach Ba³tyku, ale wówczas okre¶lane s± jako tr±by wodne jak mia³o to miejsce w 2002 roku u wybrze¿y Jastarnii i 2003 roku we W³adys³awowie. Wir powietrza opuszczaj±cy siê z chmury burzowej dotyka powierzchni wody zasysaj±c j±. Gdzie wystêpuj± tr±by powietrzne w Polsce...
Wystêpowanie tornad w Polsce
Formuj±ce siê tornado niedaleko Jaros³awia
W 2005 roku: Tr±ba powietrzna (tornado) przesz³a noc± z 23 na 24 maja 2005 roku nad terenami pogranicza województw Opolskiego i £ódzkiego. Miêdzy godzin± 0:30 a 2:00 nad regionem przechodzi³a silnie rozbudowana chmura burzowa Cumulonimbus, tak zwana superkomórka, nios±ca wyj±tkowej intensywno¶ci opady deszczu oraz 2-centymetrowego gradu. Wiatr znacz±co przekracza³ prêdko¶æ 130 kilometrów na godzinê, co oznacza pozycjê F1 w skali si³y tego typu zjawisk. Tymczasem wiruj±cy s³up powietrza o godzinie 0:30 przeszed³ nad wsi± Ska³±gi w opolskiej gminie Wo³czyn. "To by³ jeden huk i szum. Nikt na dwór nie wychodzi³, ka¿dy siê ba³. Modlili¶my siê tylko, ¿eby to siê ju¿ skoñczy³o. Najstarsi nie pamiêtaj± czego¶ takiego. Ca³e szczê¶cie, ¿e to by³o w nocy. W dzieñ na pewno kto¶ by zgin±³ - opowiada Adam Kuflowski ze Ska³±g lokalnej gazecie. Gwa³towna burza i ulewa usta³y po 30 minutach ale same przej¶cie tr±by powietrznej trwa³o zaledwie kilka minut. "S³ysza³am tê burzê, ale przez okno nic nie mo¿na by³o dojrzeæ. Kiedy siê obudzi³am o 5:00 rano, zobaczy³am, ¿e na naszym nowym domu nie ma dachu. To by³ szok - mówi Anna Abram. We wsi ucierpia³y niemal wszystkie domy. Tr±ba powietrzna wyrwa³a z korzeniami 5 lip a dachówki pozrywane z domów lata³y w powietrzu. Jednak po³udnie Polski nie by³o jedynym regionem, gdzie przesz³y tr±by powietrzne. Wcze¶nie, w poniedzia³ek (23.05) po po³udniu i wieczorem podobne zjawiska notowano na rozleg³ych obszarach Pojezierza Pomorskiego, tam jednak nie spowodowa³y one zniszczeñ. Tymczasem na Ba³tyku szala³y tr±by wodne, czyli morskie odmiany tr±b powietrznych (tornad).
W 2004 roku: Oto relacja jednej z naszych korespondentek widz±cej tornado na w³asne oczy. 5 czerwca 2004 roku oko³o 14-16 po po³udniu, przeje¿d¿aj±c na pó³noc od Puszczy Kampinoskiej widzia³am ma³± tr±bê powietrzn±, co chwila wsuwaj±c± i wysuwaj±c± swój lejek. Potem zas³oni³a j± ¶ciana deszczu, wiêc nie wiem, czy w koñcu dotknê³a powierzchni ziemi. Ci¶nienie by³o tak niskie, ¿e zatka³o mi uszy.
Ró¿ne oblicza tornada
Tornado nie zawsze bywa tragiczne w skutkach. Przyk³adem mo¿e byæ przypadek odnotowany w maju 1986 roku, we wschodnich Chinach. Silne wiry powietrzne unios³y w górê 13 dzieci, przenios³y je na znaczn± odleg³o¶æ, po czym ³agodnie opu¶ci³y na piaszczyste wydmy i zaro¶la. Tr±ba powietrzna mo¿e oskubaæ kurê z piór nie robi±c jej poza tym ¿adnej krzywdy albo przenie¶æ s³oik konfitur o kilka kilometrów nie t³uk±c go.
Skala si³y tornada wed³ug Fujita
F0 - (64-115 km/h)
Ma³e tornado - ³amie drzewa, wybija szyby w domach.
F1 - (115-180 km/h)
Umiarkowane - powala nawet najwiêksze drzewa a mniejsze wyrywa z korzeniami, zrywa dachówki, spycha samochody z drogi, powala s³upy telefoniczne i energetyczne.
F2 - (180-252 km/h)
Znacz±ce - porywa i niszczy ca³kowicie samochody oraz przyczepy kempingowe, spycha samochody ciê¿arowe z drogi, porywa s³upy energetyczne, zrywa ca³e dachy, wyrywa z korzeniami nawet potê¿ne drzewa.
F3 - (252-330 km/h)
Du¿e - ca³kowicie niszczy domy, wszelkiego rodzaju drzewa ³amie wyrywa z korzeniami, porywa lekkie ciê¿arówki.
F4 - (330-417 km/h)
Bardzo du¿e - porywa ciê¿arówki i tiry, porywa wszystko co stanie mu na drodze, ca³kowicie demoluje nawet najwiêksze budynki.
F5 - (417-510 km/h)
Katastrofalne - niszczy i porywa wszystko co napotka, potrafi zerwaæ asfalt z drogi, powala i wyrywa z fundamentów nawet najwiêksze budynki, przenosi rzeczy nawet na odleg³o¶æ kilkudziesiêciu kilometrów.
F6 - (od 511 km/h)
Katastrofalne - tornado o takiej sile jeszcze nie zanotowano ale gdyby wyst±pi³o to jego skutki mo¿na sobie wyobraziæ.
Ciekawostki o tornadach
Tornada nazywane s± "palcem Boga". Najwiêksze notowane tornado przesz³o 18 marca 1925 roku krótko po po³udniu nad trzema stanami Missouri, Illinois i Indiana w USA. Mia³o ono si³ê F5 czyli najwiêksz± z mo¿liwych i zabi³o 695 osób a 2027 zrani³o.
Aleja tornad rozci±ga siê od Teksasu a¿ do Pó³nocnej Dakoty. Ma 1600 kilometrów d³ugo¶ci i 950 kilometrów szeroko¶ci. Najwiêcej tornad powstaje w Teksasie, ¶rednio s± to 124 tornada rocznie. Druga na li¶cie jest Oklahoma z ilo¶ci± 52 tornad rocznie.
Oprócz gigantycznej prêdko¶ci wiatru wewn±trz tornada, przekraczaj±cej 500 km/h, tornado potrafi te¿ przemieszczaæ siê z prêdko¶ci± dochodz±c± do nawet 550 km/h. Tak± najwiêksz± w historii pomiarów prêdko¶æ przemieszczania siê tornado zanotowano w amerykañskim stanie Ohio w 1842 roku.
Tornada na pó³kuli pó³nocnej obracaj± siê w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, a na pó³kuli po³udniowej zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
Najwiêksze z mo¿liwych tornad, czyli klasy F5 potrafi porwaæ i unie¶æ nawet ca³y sk³ad wagonów kolejowych wype³nionych wêglem, a o tirach ju¿ nie wspominaj±c.
Tornado potrafi przenie¶æ ró¿norodne przedmioty na gigantyczne odleg³o¶ci. W 1877 roku w stanie Illinois tornado zerwa³o z wie¿y ko¶cielnej wierzcho³ek zwieñczony z³ocon± kul± i chor±giewk± i przenios³o na odleg³o¶æ 25 km poczym odnaleziono te przedmioty w stanie ca³kowicie nienaruszonym.
Tornada tworz± siê na chmurach burzowych czêsto tak czarnych jak smo³a. Kolor ten jest spowodowany tym, ¿e promienie s³oneczne nie s± w stanie przenikn±æ przez nawet kilkunastokilometrowej wielko¶ci chmurê nios±c± ze sob± gigantyczne ilo¶ci wody.
Jak przewidywaæ tornado i siê przed nim broniæ
Wa¿nym przyrz±dem u³atwiaj±cym wykrywanie i ¶ledzenie burz, z których mo¿e powstaæ tornado, jest radar meteorologiczny. Dziêki niemu istnieje mo¿liwo¶æ podawania ostrze¿eñ na kilka minut przed uderzeniem tornada. Jest to wystarczaj±cy czas pozwalaj±cy ludziom znale¼æ schronienie. Je¿eli ju¿ znajdziemy siê na drodze tr±by powietrznej to najlepiej zej¶æ do schronu lub piwnicy. Kiedy to nie jest mo¿liwe wówczas mo¿na schowaæ siê w wannie. Dla ochrony przed od³amkami nie zapomnijmy okryæ siê kocami oraz poduszkami. Niestety podczas silnego i wolno przesuwaj±cego siê tornada taka kryjówka stwarza ma³e szanse na przetrwanie. Inn± domowa kryjówk± jest ka¿de pomieszczenie odizolowane od dworu, co najmniej dwoma ¶cianami. Badania dowodz±, i¿ nawet ma³e przedmioty ciskane przez tornado potrafi± przebiæ standardow± ¶cianê budynku. Jednym z najgorszych miejsc schronienia jest samochód. Dla tornada samochód nie stanowi ¿adnej przeszkody. Je¿eli tr±ba powietrzna zaskoczy nas w szczerym polu wówczas powinni¶my schowaæ siê w pod d¼wigarami mostów lub wiaduktów. Godnym polecenia s± te¿ przydro¿ne rowy, poniewa¿ chroni± przed ¶mierciono¶nymi obiektami porwanymi przez tornado. Tr±by powietrzne pojawiaj± siê w ¶rednich szeroko¶ciach geograficznych na obu pó³kulach. Przeciêtnie, co roku od tr±b ginie 300 - 400 osób - z tego, co czwarta w Stanach Zjednoczonych. Na pocieszenie pozostaje fakt, i¿ tylko, co setna burza "rodzi " tornada.
Tornado o sile nawet F12
Najwiêksz± prêdko¶æ wiatru jak± zanotowano w historii podczas przechodzenia tornado wynios³a a¿ 450 km/h. Mia³o to miejsce w mie¶cie Wichita Falls w Teksasie 2 kwietnia 1958 roku. Taka prêdko¶æ wiatru mie¶ci siê jeszcze w skali tornad pod pozycj± F5 która siêga 510 km/h. Chocia¿ wydaje siê to nieprawdopodobne to jednak istnieje mo¿liwo¶æ, ¿e ten rekord zostanie wkrótce pobity. Zjawiska pogodowe staj± siê coraz gwa³towniejsze wiêc nie wykluczone, ¿e pojawi siê kiedy¶ tornado osi±gaj±ce F6 czyli prêdko¶æ wiatru podczas jego przechodzenia musia³aby przekroczyæ 511 km/h. Wiatr o takiej sile jest w stanie wyrwaæ dom z fundamentów a nawet najstarsze drzewa unosiæ niczym zapa³ki. Hipotetycznie wiêc tornado w którym prêdko¶æ wiatru osi±gnê³aby prêdko¶æ 1 macha czyli prêdko¶æ d¼wiêku (1218,4 km/h) zaliczone zosta³oby w skali si³y tornad jako F12. W³a¶nie na tej pozycji koñczy siê odnowiona i poszerzona skala tornad pierwotnie stworzona przez "ojca tornad" czyli japoñczyka Tetsuya Fujita od nazwiska którego pochodzi w³a¶nie skala tornad nazywana skal± Fujita.
Przydatne linki:
http://pl.wikipedia....etrzne_w_Polsce
http://www.imgw.pl/w...t_02032005.html
¼ród³a:
twojapogoda.pl
wikipedia.org
Google images
U¿ytkownik Cashpoint edytowa³ ten post 30.06.2008 - 14:15