Dla zainteresowanych.
Nieco bardziej obszerny artykuł, poświęcony "dziewicom Kanunu"
„Bóg jest z nami, mężczyznami”. Trzecia płeć po albańsku
Jemine Zecja, zaprzysiężona w wieku 10 lat
W niewielkim górzystym kraju na południu Europy po dziś dzień panuje osobliwy zwyczaj. Gdy zgodnie ze starym prawem kobieta przyrzeknie żyć w dziewictwie, dostępuje udziału w największym przywileju Albanii – byciu mężczyzną.
Kiedy przyjeżdża się do Albanii, dwie rzeczy od razu rzucają się w oczy – góry są po prostu wszędzie, a mężczyźni trzymają pełnię władzy. Od każdej reguły są jednak wyjątki, tutaj mówi się na nie "dziewice Kanunu".
Kanun to wielowiekowy kodeks prawa zwyczajowego obowiązujący głównie w północnych częściach terytorium Albanii. Samo słowo pochodzi z języka greckiego i oznacza „zasadę”. Choć pierwsze wzmianki o nim spotykamy w dokumentach watykańskich z XIII wieku, to dopiero książę Lekë Dukagjini w XIV wieku zarządził zebranie norm panujących na jego terytorium w spójną całość. Kanun jest zatem mieszaniną mądrości ludów zamieszkujących przez lata górzyste rejony okolic Grecji i Macedonii. Są w nim elementy muzułmańskiego szariatu, prawa Ilirów oraz obyczajów panujących w północnym Kaukazie.
Kanun w wersji uporządkowanej i spisanej powstał dopiero w 1925 r. dzięki staraniom franciszkańskiego mnicha. Podzielono go na dwanaście ksiąg, w skład których wchodzi prawie 1300 artykułów określających m. in. najważniejsze elementy życia rodzinnego, funkcjonowania w społeczeństwie, kwestie honoru, krwawej zemsty i statusu kobiet oraz mężczyzn. Choć w Albanii istnieje obok siebie wiele wyznań to - jak pisał narodowy poeta Pashko Vasa - „Religią Albańczyków jest albańskość”. Być może dlatego Kanun obowiązuje ponad nakazami konkretnych wspólnot, często stając z nimi w sprzeczności.
Kobiety w spodniach
Aby zrozumieć fenomen kobiet, które w określonej sytuacji mogą uzyskać przywileje przysługujące mężczyznom, trzeba wiedzieć jak Kanun definiuje tradycyjną albańską rodzinę. Przede wszystkim spełnia ona dwa warunki – jest patrylinearna (wszelkie dobra dziedziczone są przez mężczyzn) oraz patrylokalna (w wyniku małżeństwa, kobieta przeprowadza się do gospodarstwa rodziny męża). Małżeństwa aranżowane są często już przy narodzinach dziecka, choć zdarza się, że nawet przed nim. Kiedy kobieta zostaje uznana za zdolną do założenia rodziny, przenosi się z domu rodziców do przyszłego męża, od tej chwili stając się mu posłuszna. W przypadku zdrady, według Kanunu mąż może zabić żonę i nie spotka go za to krwawa zemsta ze strony rodziny zamordowanej.
Dla Albańczyków przywiązanych do tradycji, sposób ubioru stanowi proste przełożenie na płeć danej osoby. Mężczyźni noszą spodnie, specyficzne, przylegające go głowy czapki oraz, co ciekawe, zegarki. Kobiety ubierają się w spódnice, fartuchy, zakładają chusty, a w bardziej konserwatywnych rejonach kraju welony. Kiedy kobieta ubiera się jak mężczyzna i zmienia fryzurę, za takiego jest uważana. Jej wygląd zewnętrzny określa jej płeć. Dlatego też w Albanii kobiety, które przyrzekły dożywotnie dziewictwo (burrnesh) poprzez zmianę swojego ubioru manifestują pełnione przez nie funkcje.
Ocalić honor
Choć dziewicą Kanunu dziewczyna zostaje w bardzo młodym wieku, znane są przypadki dosyć późnej decyzji o kulturowej zmianie płci. Jeden z nich przedstawia polski film dokumentalny pt. „Bóg jest z nami, mężczyznami”, opowiadający o losach Bedri, która w czasach reżimu komunistycznego pracowała na stanowisku księgowej w spółdzielni. Fałszywe oskarżenia o malwersacje finansowe kończą się więzieniem, na domiar złego aby ratować rodzinę przed niełaską państwa, ojciec wyrzeka się córki. Jedynym ratunkiem okazuje się dla niej decyzja o podjęciu nowego życia – już jako dożywotnia dziewica, która ubiera się i zachowuje jak mężczyzna. Dzięki temu wraca w swoje rodzinne strony, ciesząc się szacunkiem i pełniąc rolę pośredniego ogniwa między kobietami a mężczyznami.
Oczywiście sytuacja ocalenia honoru, który w Albanii jest rzeczą świętą, nie jest jedyną, która skłania kobiety do „przejścia na drugą stronę”. Często w przypadku braku synów, rodziny decydują się na ten krok, który uważany jest za rozsądne wyjście z patowej sytuacji. Dzieje się tak głównie za sprawą dziedziczenia dóbr, które wg. Kanunu przysługuje jedynie mężczyznom. W sytuacji braku spadkobiercy ziemia oraz zabudowania rodowe mogą przejść w posiadanie rodziny męża córki bądź krewnego. Aby temu zapobiec stosowany jest wspomniany już proces „przemianowania” dziewczynki na syna, który będzie mógł legalnie zarządzać majątkiem i go dziedziczyć.
Obowiązki nowego mężczyzny
Kiedy kobieta zostanie „zaprzysiężoną” dziewicą i osiągnie odpowiedni do tego wiek, będzie mogła pełnić rolę głowy rodziny, a wiąże się to z wieloma odpowiedzialnymi zadaniami, np.: nadzorowaniem dobytku oraz zajęć i pracy każdego z członków gospodarstwa domowego, obroną rodziny w konfliktach o utracony honor oraz przyjmowaniem gości. Ta ostatnia kwestia wymaga wielkiego wyczucia i zdolności dyplomatycznych po obu stronach. Jak pisze Karolina Bielenin w pracy o Albańskich obyczajach „gospodarza można obrazić zdjęciem pokrywki z garnka na palenisku”. Dom jest twierdzą żyjącego tradycyjnie Albańczyka - już sama zabudowa, otoczenie ziemi murem, nakaz trzymania psa i grube ściany z kamienia, zdają się o tym świadczyć.
Dziewica Kanunu pełni zatem wszelkie obowiązki mężczyzny; wprowadza gościa do domu, wita go i wiesza broń na kołku. Następnie zasiadają oni w centralnym miejscu domu, przybysza częstuje się chlebem i solą oraz myje się mu nogi. Dla ważniejszych odwiedzin zarezerwowana jest kawa, mięso oraz rakija – popularny na terytorium Bałkanów ciężki trunek przypominający smakiem brandy. Oddawanie broni pełni nie tylko funkcje symboliczne, ale jest również praktycznym przejawem wyjęcia tego miejsca spod prawa odwetu.
Poświęcenie czy wyróżnienie?
Jako mężczyzna, dziewica Kanunu staje się równocześnie przedstawicielem rodziny wśród lokalnej społeczności. Chociaż niektóre źródła charakteryzują dziewice jako te, które poświęciły swoją płeć dla wyższych celów, a ich życie jako pełne obowiązków, w rzeczywistości ich status otwiera im drogi o których inne kobiety mogą tylko marzyć. Zazwyczaj bowiem albańskie żony i córki pełnią role, które nie dają im szansy na karierę w polityce czy życiu społecznym.
Według Kanunu powinności i prawa kobiety ograniczają się do rozdziału dóbr wewnątrz gospodarstwa domowego, przygotowania posiłków, opieki na dziećmi. Gospodyni nie może bez pozwolenia gospodarza nic pożyczyć, kupić ani sprzedać. Mężczyzna natomiast nie tylko służy lokalnej społeczności, ale również ma prawo nadania broni, traktowane jako największe wyróżnienie. Myliłby się jednak ten, kto sądzi, że mężczyzna w Albanii posiada władzę absolutną. Jeśli nie wypełnia on swoich obowiązków, nie dba o byt i bezpieczeństwo rodziny, może zostać „zwolniony” ze swojej funkcji, którą przejmuje najstarszy syn, bądź dziewica Kanunu.
Świadoma decyzja
Choć zazwyczaj droga życia dożywotniej dziewicy podejmowana jest przez członków jej rodziny z wcześniej wspomnianych powodów, czasami przytrafiają się przypadki, w których osoba dokonuje świadomej decyzji o byciu mężczyzną, ponieważ czuje się tak bardziej komfortowo. W książce „Women Who Become Men: Albanian Sworn Virgins”, brytyjska antropolożka opisuje spotkanie z osobą, imieniem Lule:
„Lule była dziesiątym dzieckiem z jedenastoosobowej rodziny. Po siedmiu córkach, jej matka urodziła dwóch chłopców, z których jeden zmarł na krótko po porodzie. Niestety Pjetar, bliźniak, który przeżył, został tak rozpuszczony przez rodzinę, że zachowaniem bardziej przypominał swoje siostry niż mężczyznę. […] Lule natomiast pamięta, że od dziecka bardziej czuła się mężczyzną, spędzała większość czasu z chłopcami, sytuacja nie zmieniła się nawet w szkole. Jej starsza siostra Drane mówi: próbowałyśmy ubierać ją w spódnicę, ale zawsze odmawiała”.
W wieku dziewiętnastu lat Lule zadecydowała przysiąc dziewictwo, pomimo tego, że nadal miała brata, który legalnie dziedziczył wszelkie dobra. Dzisiaj Lule pełni rolę głowy rodziny wśród dzieci swoich sióstr i brata – opiekując się nimi i ucząc. W okolicy w której wszystkie kobiety noszą spódnice i chusty, Lule śmiało przechadza się w spodniach, ma krótkie włosy i papierosa zawadiacko włożonego za ucho. Oprócz tego prowadzi warsztat spawalniczy, oraz opiekuje się ziemią rodziny, sadząc owoce i karmiąc zwierzęta. Rodzina Lule i wszyscy, który ją znają, zwracają się do niej w formie męskiej.
Konsekwencje
Choć przywileje, którymi cieszą się dziewice Kanunu, są liczne, niekiedy idą w parze z poważnymi konsekwencjami. Jednym z obowiązków mężczyzn jest wspomniana już obrona rodziny w przypadku krwawej zemsty. Zjawisko to nadal odciska piętno na życiu Albanii, jeszcze całkiem niedawno w polskiej prasie mogliśmy przeczytać że: „(…) w północnej części kraju 6 tys. chłopców nie chodzi do szkoły, gdyż wraz z innymi mężczyznami ze swych rodzin ukrywają się przed wendetą”.
Kobiety oraz duchowni zwolnieni są z udziału w rozlewie krwi, nie są również traktowani jako potencjalne cele ataku. Jednak jeśli w danym gospodarstwie nie ma żadnego mężczyzny, a jeden z jego członków został zabity, obowiązek pomszczenia go spada na dziewicę. Niestety, gdyby ktoś z domu Lule dokonał zabójstwa, również ona – traktowana jako pełnoprawny mężczyzna – mogłaby stać się ofiarą zemsty. Dla wielu kobiet jest to jednak mała cena, którą przychodzi zapłacić za niezależność.
Autor: Marcin Makowski
źródło
P.S.
@Simbarosa
Przymierzałem się do tego tematu już jakiś miesiąc, półtora temu ale, szczerze mówiąc - zapomniałem o nim 
Dlatego pozwolę sobie podpiąć się, pod ten, który założyłaś.
