Foto: Autorstwa HQuality / Shutterstock
Na to pytanie mam dwie odpowiedzi. Pierwsza - że najprawdopodobniej nie będzie za sto lat Polski. Druga - że najprawdopodobniej większość czytelników tego tekstu będzie mogła się sama przekonać, czy mam rację.
Wszyscy, albo prawie wszyscy, mamy poczucie, że świat przyspiesza. Sformułowanie "zmiany na świecie następują coraz szybciej" stało się banałem i jak każdy banał zyskało na popularności, ale straciło na sensie. Spróbujmy jednak ten sens przywrócić i zastanowić się, co oznacza, że zmiany następują coraz prędzej.
Przyjmijmy, że zmiany technologii, zwyczajów społecznych, sposobu życia następują dziś i będą następować w przyszłości dwa razy szybciej niż dotychczas. Czyli, że kolejne sto lat przyniesie tyle zmian, co ubiegłe dwieście. A zatem, że świat za sto lat, w 2118, będzie od naszego tak odległy, jak dzisiejszy świat jest od tego w roku 1818. Czyli, że będzie dla nas nie do poznania pod jakimkolwiek względem.
Naprawdę tak żyliśmy?
Wątpię, żeby wśród czytelników był ktokolwiek, kto z tym światem sprzed dwustu lat czuje jakąkolwiek bliskość. To świat niemal równie odległy od dzisiejszego jak średniowiecze. Świat, w którym nie tylko nie istniała Polska (było pół-autonomiczne, malutkie Królestwo Polskie). Nie istniał, prócz Rosji, żaden z naszych dzisiejszych sąsiadów - nie było Litwy, Ukrainy, Czech, Słowacji, Białorusi ani nawet Niemiec, były zaś Prusy i Cesarstwo Austriackie. Nie było w Europie Grecji, Włoch, Finlandii ani Irlandii. Nie było na globusie Indii ani Brazylii. Ogromna większość terytorium Afryki była na mapach białymi plamami, znaczna część Azji, Ameryki Południowej również.
Rok 1818 to czas, gdy panują tradycyjne monarchie, demokracja jest tworem nowym a jej przyszłość wysoce niepewna. Nie ma nawet jeszcze żadnej znanej nam współcześnie ideologii, nie ma nacjonalizmu, nie wymyślono faszyzmu ani socjalizmu.
Praktycznie wszyscy mieszkańcy świata są religijni i to religijni naprawdę, a nie trzy razy w życiu - modlą się, chodzą do kościoła, synagogi czy meczetu, wierzą w świat kierowany boską wolą. Światopogląd świecki, racjonalny, naukowy istnieją gdzieś na dalekich obrzeżach społeczeństw, żadna teoria ewolucji, żaden Freud ani teoria względności nie istnieją.
Homoseksualizm jest co najmniej grzechem, jeśli nie przestępstwem karanym więzieniem lub śmiercią w większości miejsc na świecie.
Nie istnieją koleje, nie istnieje elektryczność, nie ma oczywiście telefonu, a nawet telegrafu, przekazywanie wiadomości odbywa się jak dawniej konno, a podróżuje się dyliżansami. Nie wymyślono jeszcze nawet lampy naftowej, domy oświetlane są świecami albo kagankami, jeśli w ogóle. Nikt nie robi sobie selfie, bo nie wynaleziono jeszcze fotografii.
Medycyna niewiele różni się od średniowiecznej, istnienie bakterii nie jest znane, mnóstwo kobiet umiera w wyniku zakażeń w czasie porodu, śmierć większości dzieci jest dla rodziców normalna. Średnia życia wynosi w Europie trzydzieści do czterdziestu lat, a nie osiemdziesiąt jak dzisiaj. Stomatologia ogranicza się do wyrywania zębów bez znieczulenia.
Foto: Connect world / Shutterstock
Niemal nikt nie podróżuje, ludzie żyją całe życie w miejscu, gdzie się urodzili. O świecie nie wiedzą prawie nic; ważne wiadomości docierają z opóźnieniem miesięcy.
Panuje powszechna bieda i niedożywienie, obecna bieda uważana byłaby wówczas za zamożność - rodziny na ogół mieszkały w jednoizbowych mieszkaniach czy chałupach. W Polsce dochód na głowę przeliczony na aktualną wartość pieniądza w roku 1818 wynosił 1300 dolarów, czyli żyliśmy na poziomie dzisiejszego Jemenu. W Europie większość mieszkańców to byli analfabeci, a w Polsce analfabetami byli prawie wszyscy.
Nie można jeszcze przeczytać "Pana Tadeusza", "Potopu" i "Chłopów", bo ich nie napisano, nie można posłuchać mazurków Chopina ani obejrzeć "Strasznego Dworu", bo jeszcze nie zostały skomponowane. Nasza kultura, tak bardzo oparta na romantyzmie i pozytywizmie, jeszcze ani romantyzmu, ani pozytywizmu nie doświadczyła.
Ktoś, kto by z dzisiejszej Polski trafił do Królestwa Polskiego anno domini 1818, pewnie z krzykiem próbowałby stamtąd uciec. Ktoś, kto z tamtych czasów przeniósłby się do dzisiejszej Polski, pewnie dostałby zawału, bo dzisiejszy świat wydałby się mu kompletnie niezrozumiały.
Teraz spróbujmy sobie wyobrazić świat za sto lat, równie różny od dzisiejszego, jak my jesteśmy odlegli od tego opisanego świata naszych przodków.
Jeśli nawet będzie jakaś Polska, to będzie krajem nie do poznania. Nie chodzi mi o zmiany geopolityczne, jakie zajść mogą w wyniku kataklizmów czy wojen, chociaż w naszej historii nigdy nie zdarzyło się, żeby przez 100 lat Polska zachowała identyczne granice. Nie mam pojęcia, jakie wojny mogą się zdarzyć w następnych stu latach, mam nadzieję, że żadne. Ale zmiany, wynikające z rozwoju nauki i techniki, będą tak gigantyczne, że wymuszą również zmiany geopolityczne.
Dzieci modyfikowane genetycznie
Mam na myśli dwie główne zmiany: rewolucję w biologii i rozwój sztucznej inteligencji.
W biologii trwa rewolucja za sprawą odkrytego w 2012 mechanizmu zwanego CRISPR/Cas9, umożliwiającego dokonywanie w prosty sposób modyfikacji genetycznych. Jest to coś na wzór programu do redagowania tekstów, w którym możemy różne kawałki usuwać, wstawiać albo przenosić na nowe miejsca. Badania nad możliwościami tego mechanizmu gwałtownie się rozwijają, dochodzą nowe sposoby zmieniania genów i sposobów ich działania; rozpoczęły się właśnie pierwsze badania kliniczne leczenia jednej z genetycznych chorób krwi przy pomocy metody CRISPR/Cas9.
W ostatnich dniach świat naukowy zaszokowało opublikowanie przez chińskiego badacza He Jiankui informacji, że od półtora roku prowadzi eksperyment z modyfikowaniem w zarodkach ludzkich genu dającego odporność na HIV i że urodziły się już bliźniaczki z tak zmodyfikowanym genem, a kolejne dziecko jest w drodze. Ogromna większość badaczy uważa, że na takie eksperymenty jest jeszcze za wcześnie, że zbyt mało wiemy o możliwych skutkach ubocznych takich modyfikacji - o przypadkowym modyfikowaniu genów innych niż zamierzone.
Modyfikowanie genów w zarodkach oznacza, że te zmiany stają się częścią wyposażenia genetycznego dziecka i będą przekazywane przez nie kolejnym pokoleniom - jest to więc otwarcie nowej ery, w której ludzie sami, a nie ewolucja, zaczynają kształtować swoje genetyczne wyposażenie.
Foto: sdecoret / Shutterstock
Chociaż działania He Jiankui wynikają głównie z pragnienia rozgłosu, ale niewątpliwie przyspieszają i tak już błyskawicznie rozwijającą się dziedzinę badań. Jeśli okaże się, że nic specjalnie złego nie stało się dzieciom ze zmodyfikowanym genem, to badacze zaczną próbować modyfikować inne geny, niekoniecznie w celu leczenia chorób. W Chinach - i nie tylko w Chinach - na pewno istnieje olbrzymi rynek rodziców, którzy chcieliby, żeby ich dziecko miało rozmaite pożądane cechy: urodę, inteligencję, umiejętności społeczne. Na milionach zainteresowanych niewątpliwie można znacznie więcej zarobić pieniędzy niż na nielicznych ofiarach rzadkich chorób genetycznych.
Do tego dochodzi rozwój tak zwanej biologii syntetycznej: tworzenie innych niż występujące w przyrodzie elementów składowych DNA i tworzenie sztucznych komórek. Rewolucja w biologii da już w niedalekiej przyszłości możliwość modyfikowania na przykład roślin, żeby były bardziej odporne na suszę, leczenia chorób genetycznych i poprawiania naszego wyglądu, zdrowia i długości życia.
W perspektywie najbliższych stu lat oznacza stworzenie całkowicie nowych gatunków roślin i zwierząt i zmienienie gatunku ludzkiego w jakiś supergatunek, z wielokrotnie dłuższym życiem i znacząco zwiększonymi rozmaitymi możliwościami, fizycznymi i intelektualnymi - a być może stworzenie całkowicie nowych możliwości i nowych odmian człowieka. Będziemy jakimiś Superpolakami, o trudnych do wyobrażenia właściwościach i zainteresowaniach.
Czy będziemy czuli jakąkolwiek więź z tymi, którzy wywalczyli niepodległość? Czy będziemy czuli przynależność do tej samej zbiorowości ludzkiej, która tę niepodległość odzyskała?
75 procent szans na superinteligencję
Druga rewolucyjna zmiana, która dokonuje się na naszych oczach, to gwałtowny rozwój sztucznej inteligencji. Ten rozwój to też kwestia ostatnich kilku lat. Ze sztuczną inteligencją mamy do czynienia codziennie, choćby korzystając z wyszukiwarki Google, z podpowiedzi Netflixa czy Amazona, co obejrzeć lub kupić i z Google Maps, żeby gdzieś dojechać. Sztuczna inteligencja pozwala dziś na rozpoznawanie mowy, na prowadzenie prostych rozmów z klientami, na zarządzanie flotą samochodów i szukanie precedensów prawnych. W wielu dziedzinach sztuczna inteligencja ma już wyniki porównywalne albo lepsze niż ludzie, choćby w rozpoznawaniu chorób na zdjęciach rentgenowskich.
Foto: kaprik / Shutterstock
Doniesienia o jej nowych zdumiewających osiągnięciach pojawiają się co tydzień, właśnie poznaliśmy pierwszą reklamę (Lexus) stworzoną na podstawie scenariusza wymyślonego przez sztuczną inteligencję. Jeśli jej możliwości będą się zwiększać tak, jak w ostatnich kilku latach, to już w perspektywie połowy wieku można spodziewać się powstania sztucznej inteligencji dorównującej człowiekowi. Specjaliści dają 75 proc. szans na to, że do roku 2116 sztuczna inteligencja osiągnie poziom człowieka. A dalej - możliwe pewnie będzie powstanie sztucznej superinteligencji, przewyższającej naszą wielokrotnie.
Nawet jeśli stworzenie sztucznej inteligencji na poziomie człowieka zajmie czas do kolejnej rocznicy niepodległości, to zmiany w świecie, wprowadzane w skutek jej rozwoju, będą kolosalne. Przede wszystkim większość zawodów, wykonywanych przez ludzi, będzie mogła być przejęta przez komputery albo roboty sterowane komputerami. Z jednej strony doprowadzi to do bezrobocia, z drugiej - do zwielokrotnienia możliwości wytwarzania towarów i usług, czyli wzrostu dobrobytu.
W scenariuszu pozytywnym będzie to społeczeństwo neo-arystokracji, zamożnych ludzi zajętych wypełnianiem sobie czasu wolnego. O scenariuszach negatywnych wypowiadali się liczni pisarze science-fiction, poczynając od Aldousa Huxleya z jego "Nowym wspaniałym światem". W każdym razie będzie to zupełnie inny świat niż dzisiejszy.
Nie tylko gospodarki ulegną przekształceniu. Zmieniać się będą również systemy polityczne, ponieważ sztuczna inteligencja pozwala na gromadzenie i przetwarzanie niesłychanych ilości danych, co może prowadzić do manipulacji albo zniewolenia nawet społeczeństw demokratycznych. A czy rozwiązywanie problemów społecznych i ekonomicznych, powierzone sztucznej inteligencji i spełniane przez nią ku zadowoleniu obywateli, nie podważy ich przekonania, że najlepszym systemem władzy jest wybieranie kierujących państwami polityków?
Istnieje jednak jeszcze inny czynnik, który może spowodować, że nie bardzo będzie miał kto maszerować w dwusetną rocznicę niepodległości. Są badacze i wizjonerzy, którzy przewidują, że już w połowie wieku będziemy mogli - albo i musieli - połączyć nasze umysły z komputerami, żeby dotrzymać kroku sztucznej inteligencji i wykorzystać jej możliwości, zanim ona dojdzie do wniosku, że do niczego nie jesteśmy jej potrzebni. Programy łączenia mózgu ludzkiego i komputera nie są żadną fantazją, od lat prowadzone są z powodzeniem prace nad wykorzystaniem takich połączeń do sterowania ruchami sztucznych kończyn przez osoby sparaliżowane.
Podłączymy mózgi do komputerów?
Istnieją i bardziej ambitne projekty, jak firma Neuralink Elona Muska, która od dwóch lat pracuje nad połączeniem komputera z mózgiem, dzięki czemu będziemy mogli przekazywać nasze myśli bezpośrednio do komputera. Program o podobnych celach uruchamia w przyszłym roku amerykańska agencja badawczo-obronna DARPA. Czy to się uda - nie wiadomo, ale na pewno nie zakładałbym się, że to niemożliwe.
Ray Kurzweil, chyba najbardziej znany zwolennik koncepcji połączenia ludzi z komputerami, tak zwanej Singularity, twierdzi, że to proces nieunikniony i że dojdzie do niego już za naszego życia, w roku 2048. Ta data nie jest przez niego wybrana arbitralnie, to efekt obliczeń biorących pod uwagę wzrost mocy obliczeniowych komputerów, pozwalającej na symulowanie ludzkiego mózgu. Przeniesienie jego zawartości do komputerów miałoby być możliwe dzięki stworzeniu mikroskopijnych tak zwanych nano-botów, mikro urządzeń, krążących w naszym układzie krwionośnym i komunikujących się z mózgiem.
Kurzweil uważa, że taka jest logika rozwoju wszechświata, że mamy go napełnić swoją inteligencją, ale nie w postaci biologicznej tylko cyfrowej. I że dzięki temu zdobędziemy naprawdę boskie możliwości działania - chociaż to już być może po dwusetnej, a przed trzechsetną rocznicą niepodległości.
Zatem w scenariuszu ubogim na najbliższe sto lat jest tworzenie nowych gatunków i nowego, poprawionego człowieka, stworzenie zupełnie nowej gospodarki i nowych systemów politycznych. W scenariuszu bogatym - zniknięcie człowieka biologicznego na rzecz cyfrowego albo cyfrowo-biologicznego, żyjącego dowolnie długo.
Jeśli argumenty o świecie, który zostanie kompletnie zmieniony przez rewolucję genetyczną i sztuczną inteligencję wydają się czytelnikom zbyt wymyślone, nierealne, to proszę rozważyć argument jak najbardziej realny. Według prognoz ONZ już pod koniec XXI wieku, liczba ludności Afryki wyniesie 4,5 miliarda ludzi, w roku 2118 będzie to pewnie 5 miliardów. Jak brzmi w suahili "Bóg, honor, ojczyzna”?
. Wprowadzić(udoskonalić) spodziewano sie jako w okolicy roku 1990r. Ulepszono mało istotne rzeczy. Obecne pokolenie podnieca sie naprawde malymi ulepszeniami. Pierwszy ekran dotykowy miałem okazje uzyć prawie cwierc wieku temu. Pierwszy hełm 3D widziłem u kumpla w Optimusie podobnie 25_30 lat temu.. 40 lat temu widziłem w programie Sondzie dzialajacy prototyp epapieru i to kolorowego . Jakies 30 lat temu grałem pw powszechnie mobilne gry zekranem LCD.Gry wideo to juz są dostępne od jakiś 50lat. Od jakiś 15 lat czytam ebooki na mobilnym czytniku(Palm V). Moglbym godzinami pisac o wynalaskach wciaż czekających na wdrozenie od kilkudziesieciu lat.Ogniwa paliwowe przetwarzajace np bezposrednio olej albo odpady w prad ( techologia znana od jakis 50) lat , a ludzie podniecaja sie pierwszymi ogniwami wodorowymi.
. Zaczyna się łączyć biologię z informatyką, Cała genomika, biologia syntetyczna - nowoczesna biologia stała sie gałęzią informatyki. W sumie nasze DNA działa na zasadzie kodu źródłowego, a technologia CRISPR jest jak programistyka. Szkoda tylko, że co poniektórzy zauważą postęp dopiero wtedy gdy pierwsi biohakerzy za pomocą jakichś "nano-dronów" zaczną hakować ich DNA. Tyle,że wtedy już będzie za późno.
Módlmy się by jej twórcy pomyśleli o neuronach lustrzanych w sensie empatii i uczuciach przy jej tworzeniu. 
