Zmarli bliscy pomagający przejść na "drugą stronę" lub sceneria zaświatów – właśnie te rzeczy, zdaniem japońskich badaczy, najczęściej widują umierający ludzie. Czy to tylko halucynacje gasnącego mózgu czy może realny wgląd w to, co dzieje się z nami po śmierci?
Grupa japońskich badaczy, w skład której weszli specjaliści od medycyny paliatywnej, przeanalizowała ponad 2 tys. relacji na temat doświadczeń towarzyszących umieraniu. Okazało się, że aż jedna czwarta konających doznała na łożu śmierci wizji przedstawiających zaświaty lub zmarłych bliskich, którzy wyszli im na powitanie.
Omukae – czyli wizje umierającego
Próba ustalenia, co widzą umierający była częścią ogólnokrajowego sondażu mającego ocenić poziom usług świadczonych przez placówki opieki paliatywnej. W tym celu do członków rodzin blisko 4 tys. pacjentów chorych na raka rozesłano specjalny kwestionariusz, w którym znajdowało się pytanie, czy chory doświadczył na łożu śmierci zjawiska "omukae".
W języku japońskim termin ten oznacza "kogoś, kto odwiedza umierającego, by towarzyszyć mu w podróży przez śmierć" i odnosi się do wizji zaświatów lub zmarłych bliskich, o których mówią konający ludzie. Wyniki były niezwykle interesujące. Po przeanalizowaniu 2221 relacji na temat doświadczeń przedśmiertnych Japończycy ustalili, że wizje wystąpiły aż w 463 przypadkach (co stanowi ok. 21 procent badanych), z czego 351 osób jasno i wyraźnie opisało czuwającym obok bliskim, co widzą. Pozostali z tej grupy, według relacji ich rodzin, również doznali omukae (o czym świadczyła mimika bądź gesty), ale nie chcieli lub nie byli w stanie podzielić się szczegółami.
87 procent Japończyków, którzy doświadczyli wizji przedśmiertnych mówiło o spotkaniach z nieżyjącymi bliskimi (najczęściej rodzicami), którzy zjawiali się, by towarzyszyć im w przejściu na "drugą stronę". U 54 procent umierających powiązane było to z wglądem w zaświaty, choć, jak dodawali badacze, religijne wątki (z tradycji japońskiej, buddyjskiej czy chrześcijańskiej) pojawiały się w tych wizjach niezmiernie rzadko. Najczęściej w relacjach występowały zdania typu: "Moja zmarła matka przybyła, by zabrać mnie do nieba". Konający często wypowiadali też imiona zmarłych bliskich lub słowa "Już idę!".
Japońscy badacze, którzy wyniki swoich analiz opublikowali w piśmie "Journal of Pain and Symptom Management" dodali, że wizji z łoża śmierci doświadczali najczęściej ludzie starsi i kobiety. Okazało się ponadto, że rodziny zmarłych, którzy przeszli omukae niechętnie dzieliły się informacjami na ten temat z personelem hospicjów, uznając to za sprawę osobistą.
Badacze z Kraju Kwitnącej Wiśni doszli również do wniosku, że wizje z łoża śmierci, niezależnie od mechanizmu, który je wywołuje, nie powinny być traktowane jak medyczne anomalie i personel musi podchodzić do nich ze zrozumieniem: "Wizje te nie dla wszystkich pacjentów i ich rodzin są zjawiskiem niepokojącym. Niektórzy uznają je za proces powiązany z umieraniem i nie widzą w nich halucynacji" – wspominali eksperci.
Badania Karlisa Osisa
To, co Japończycy zwą "omukae" znane jest też dobrze w kulturze zachodniej. Prekursor badań na tym polu, angielski fizyk i parapsycholog Sir William Barrett (1844-1925) nazwał to zjawisko "wizjami z łoża śmierci" (ang. deathbed visions). Barrett zainteresował się tym tematem, kiedy jego żona – lekarka w szpitalu położniczym, opowiedziała mu historie o pacjentkach, które na chwilę przed zgonem widywały swoich nieżyjących bliskich. Relacje zebrane przez badacza w kolejnych latach potwierdzały tę prawidłowość. Umierający widzieli też jaskrawe światła i dziwne postaci. Szczególnie poruszające były przypadki dzieci, które na łożu śmierci wyrażały zaskoczenie wizjami "aniołów bez skrzydeł" – pisał Barrett, którego dalsze badania przerwała śmierć.
W latach 50. zagadka wizji przedśmiertnych zaintrygowała amerykańskiego parapsychologa Karlisa Osisa (1917-97). Urodzony na Łotwie badacz rozpoczął w 1959 r. wieloletni projekt gromadzenia informacji o tym, co widzą konający ludzie. W tym celu rozesłał do tysięcy lekarzy i pielęgniarek specjalne kwestionariusze i choć otrzymał odpowiedź od zaledwie kilku procent, udało mu się zebrać pokaźną ilość relacji o wizjach z łoża śmierci, które następnie poddał analizie. Choć Osis był początkowo przekonany, że wizje przedśmiertne są wytworem "schorowanego mózgu", z czasem odkrył w nich zaskakującą prawidłowość. Okazało się, że z 10 procent pacjentów, którzy zachowali świadomość do momentu śmierci, aż dwie trzecie doznało wizji. 76 procent osób z tej grupy wspominało o obserwacji zmarłych bliskich, którzy pojawiali się, by pomóc im przejść na "drugą stronę". Najczęściej byli to ich nieżyjący najbliżsi krewni (rodzice, rodzeństwo, małżonkowie), choć zdarzały się też przypadki spotkań z nieznajomymi lub świetlistymi postaciami, które umierający brali za anioły.
Dla wizji z łoża śmierci charakterystyczne było również to, że umierający wydawali się nimi kompletnie zaskoczeni, po czym ich stan psychiczny przechodził z przygnębienia w rodzaj euforii lub podniecenia, co, zdaniem Osisa, nie korespondowało z traumą i smutkiem, który towarzyszył opuszczaniu świata żywych. Co równie ciekawe, pacjenci umierali zwykle kilka minut po obserwacji "zjaw". Osis był tak zaskoczony wynikami swoich badań, że kontynuował je na początku lat 70., biorąc tym razem pod lupę doniesienia z Indii. Badacz chciał w ten sposób sprawdzić, jaką rolę w generowaniu wizji z łoża śmierci odgrywają wierzenia. Hindusi byli zaś tak odmienni kulturowo i światopoglądowo od mieszkańców Zachodu, że ich wizje przedśmiertne powinny diametralnie różnić się od tych, jakie Osis badał do tej pory.
Tymczasem wizje umierających Hindusów okazały się prawie takie same jak u Amerykanów. Dominowały w nich spotkania ze zmarłymi bliskimi oraz postaciami, które brano za boskich posłańców. Brakowało za to wzmianek o reinkarnacji czy zetknięciach z licznymi w hinduskim panteonie bóstwami. Okazało się zatem, że dla Homo sapiens wizje z łoża śmierci mają charakter uniwersalny, co potwierdziły też badania Japończyków.
"Kiedy umierający widzą zjawy, są one zazwyczaj brane za wysłanników z innego poziomu egzystencji" – pisali o cechach wspólnych dla doświadczeń umierających Osis i wspierający go psycholog dr Erlendur Haraldsson. Dla Osisa kwestią do rozwiązania pozostało jeszcze to, czy typowe wizje z łoża śmierci mogą być wywołane przez "chory mózg" lub lekarstwa. Problemem tym zajął się w drugiej połowie lat 70. Jego wnioski mówiły, że doznania konających nie były halucynacjami, były spójne i sprawiały wrażenie reakcji na niezidentyfikowany "bodziec zewnętrzny". Nie znalazł on również dowodów, by wszystkiemu winne były leki (jak morfina czy inne substancje przeciwbólowe).
Mimo to hipoteza o związku wizji z łoża śmierci z działaniem farmaceutyków ma nadal licznych zwolenników, w tym prof. Ronalda F. Siegla – eksperta od halucynacji i zmienionych stanów świadomości. Zdaniem dr. Petera Fenwicka istnieje jednak zasadnicza różnica między urojeniami a tym, co ludzie widują na krawędzi śmierci. Poza tym wizje tego typu mają dla pacjentów ogromne znaczenie terapeutyczne, przygotowując ich do opuszczenia ziemskiego padołu – dodaje neuropsycholog.
Fenwick, tak jak Osis i Haraldsson, doszedł do wniosku, iż wizje z loża śmierci mogą świadczyć o tym, że gdy umiera mózg, świadomość działa nadal: "W naszym odczuciu podobieństwa między podstawowymi elementami tego zjawiska, wykryte po badaniach w Indiach i USA sugerują, że może ono stanowić wsparcie dla hipotezy o pośmiertnej egzystencji" – wyjaśniali w książce "W godzinę śmierci" Osis i Haraldsson.
Poglądu tego nie popierają przedstawiciele nauki głównego nurtu. Choć nie podważają istnienia wizji z łoża śmierci, uznają je za halucynacje, które oprócz leków mogą być wywołane przez całkiem naturalne czynniki, takie jak niedotlenienie mózgu czy stres związany ze strachem przed umieraniem.
