Psychologia ukrytego znaczenia - Synchroniczność
Dobry tekst dla miłośników psychologi głębi, interesując się psychologią zwracam uwagę na każdy jej odłam. Psychologia ukrytego znaczenia jest fajnym zjawiskiem dającym pole do wytłumaczenia dziwnych zajść w naszym życiu. Tekst ten na pewno mile przyjmą również zwolennicy zjawisk paranormalnych
Artykuł , podobnie jak cała twórczość C. G. Jung'a - dotyczy roli archetypów, symboli, mitów, inicjacji, wtajemniczeń, obrzędów itp. w ich wpływie na psychikę i rozwój człowieka.Pozdrawiam, Alexi.
Intelekt opanował psyché (...) i wprowadził epokę techniki naukowej, która coraz mniej miejsca pozostawia dla człowieka naturalnego i irracjonalnego.
Karol G. Jung
W czasie jednej z rozmów Junga z pacjentką, która opowiadała mu, że miała sen o skarabeuszu, w oknie gabinetu pojawił się owad z rzędu skarabeuszowatych – pospolity złotawiec (Cetonia aurata). Junga zafrapował ten wyjątkowy zbieg okoliczności, którego nie mógł wyjaśnić, opierając się o związek przyczynowo-skutkowy. Zjawisko to było dla niego wyrazem zasady akauzalnej – stanowiło przypadek szczególnej koincydencji zdarzenia w świecie fizycznym i sytuacji psychicznej. Nazwał je synchronicznością.
Psychologia naukowa ma trudności z badaniem tego typu zjawisk. Ich irracjonalny i przypadkowy charakter sprawia, że nie są one w ogóle brane pod uwagę lub są uznawane za anormalne, np. za przejaw myślenia typowego dla człowieka pierwotnego, dziecka lub chorego psychicznie. Jung zwrócił uwagę nie tyle na to, że sen o skarabeuszu mógł zapowiedzieć pojawienie się rzeczywistego owada podczas jego spotkania z osobą mającą wspomniany sen, ale na fakt psychologicznego znaczenia owej koincydencji. Z tego „przypadku” można wyciągnąć ogólną obserwację, że psychika rejestruje pojedyncze, dla niej znaczące, zbiegi okoliczności. Odrębną sprawą jest trudna do zweryfikowania kwestia (jeśli to w ogóle jest możliwe), czy skarabeusz (lub inny obiekt) we śnie wskazuje na pojawienie się jego odpowiednika w rzeczywistości.
Mimo irracjonalnego charakteru owych zjawisk, Jung poddał je psychologicznej obserwacji, a następnie połączył w komplementarną całość zjawiska determinowane przyczynowo oraz zjawiska synchroniczne. Chociaż występowanie tych ostatnich jest niewytłumaczalne przyczynowo (akauzalne), ich znaczenie jest istotne dla psychiki i dlatego powinno być poddane analizie psychologicznej. Niestety, myślenie przyczynowo-skutkowe nie dopatruje się w zjawiskach synchronicznych znaczeń istotnych dla rozwoju świadomości człowieka. Zaistniałe zdarzenie, jak się później okazało, miało istotny wpływ na postęp terapii pacjentki. Dlatego bagatelizowanie znaczenia jej snu, którego wymowa została „wzmocniona” zdarzeniem w świecie fizycznym, oznacza ignorowanie istotnej informacji psychologicznej. I właśnie na psychologię ukrytego znaczenia (sensu), które wyłania się pod wpływem zjawisk synchronicznych (akauzalnych), zwraca uwagę psychologia Junga, analizująca głębiej tego typu „przypadki”.
Psychologia ukrytych znaczeń
Współczesna psychologia poszła za medycyną w stronę biologii, fizjologii, psychiatrii i statystycznej socjologii. Psychologia głębi, zaczynając od odkrycia hipnozy, koncepcji Janeta i Freuda, poprzez neofreudystów, Junga, postjungistów, po koncepcje psychologii transpersonalnej, uznała witalny i twórczy aspekt nieświadomej sfery psychiki (umysłu). Skierowała swe zaineresowania w stronę psychologii archetypów i psychologii kultury. Teoria synchroniczności Junga zajęła się zdarzeniami wyjątkowymi, ukrytymi powiązaniami zjawisk psychicznych i zdarzeń fizycznych, które pozostawały dotychczas w polu zainteresowania parapsychologii.
Synchroniczność jest przez Junga wartościowana pozytywnie; w znaczących przypadkach, które przykuwają uwagę świadomości, widzi on jedną z możliwości wyrażania się celowych tendencji zapisanych w nieświadomości zbiorowej.
Ukryta (nieświadoma) celowość zachowań człowieka (predeterminacja) zawarta jest już we Freudowskiej koncepcji kompleksu Edypa („ślepy” los). Na inny aspekt celowości nieświadomych zachowań i postaw wskazał Adler w swojej psychologii indywidualnej, opartej na zasadzie kompensacji poczucia mniejszej wartości. Mało znane, ale gruntowne dla wiedzy o predeterminacji procesów rozwojowych, są badania biegu życia „metodą biograficzną”, opracowane przez Ch. Bühler. Jung wskazał na konstruktywną rolę nieświadomych treści w rozwoju psychicznym, w tym także w procesie psychoterapii.
Psychologia ukrytych znaczeń jest bardzo rozległym zagadnieniem, którego synchroniczność stanowi szczególne rozwinięcie. Długoletni współpracownik Junga, C.A. Meier, poszedł znacznie dalej niż szwajcarski kolega, i stwierdził, że synchroniczność nie jest wcale rzadkim zjawiskiem i odzwierciedla ogólną „relację między duszą a ciałem”. Inspiracja zawarta w myśli Meiera oznacza, że koncepcja synchroniczności nie jest marginalnym zagadnieniem psychologii głębi (psychologii nieświadomości), ale podejmuje jedną z podstawowych kwestii filozoficznych, mianowicie relację między psychiką a ciałem, a w konsekwencji związki psychologii z filozofią i teologią.
Synchroniczność a psychologia nieświadomości
Koncepcja synchroniczności ma w psychologii Junga szeroki aspekt. Nawiązuje ona do wielu zagadnień, które należą do sfery irracjonalności – myślenia magicznego, wróżenia (dywinacji), znaczenia archetypów i symboli (ukryta potencja ludzkiej psyche), relatywizmu czasu psychicznego, doświadczeń parapsychicznych, snów „proroczych”, objawień religijnych itp.
Jung tłumaczy zasadę synchroniczności przede wszystkim przez odwołanie się do symboliki archetypowej i nieświadomości zbiorowej. Twierdzi, że „archetyp reprezentuje psychiczne prawdopodobieństwo” i wskazuje na pewien typ zdarzeń czy sytuacji, które można określić jako „odpowiedniości psychofizyczne” lub „akauzalne uporządkowanie”. Do tego rodzaju kategorii opisujących zdarzenia synchroniczne należą własności liczb naturalnych i nieciągłości współczesnej fizyki, jak również zjawiska typu postrzegania pozazmysłowego (ESP), które cechuje względność psychiczna czasu, przestrzeni i przyczynowości. W psychologii Junga wyróżnia się na ogół trzy (np. E. Pascal, Ch.R. Card) lub cztery (A. Samuels) najważniejsze kategorie zjawisk synchronicznych. Są to:
- znacząca koincydencja – szczególne podobieństwo zdarzenia fizycznego i zjawiska psychicznego (myśli, uczucia, wspomnienia), które nie są powiązane przyczynowo (akauzalność), ale łączy je istotne znaczenie (sens); np. zatrzymanie zegara w momencie śmierci domownika;
- jasnowidzenie lub telepatia – wyraźny odbiór autentycznych zdarzeń za pomocą wyobraźni czy intuicji (wizja) lub we śnie. Zdarzenia te są odległe w przestrzeni i nie mogą być postrzegane zmysłowo, np. telepatyczny sen o chorobie lub śmierci członka rodziny. W Polsce ze zdolności „widzenia” zaginionych osób znany był Czesław Klimuszko, znany jest też przykład „widzenia” na odległość szwedzkiego filozofa i mistyka Immanuela Swedenborga, który miał na jawie wizję pożaru w odległym Sztokholmi;
- prekognicja – intuicje lub przeczuci, a także sny prekognitywne (prorocze) wyprzedzające zdarzenia w świecie fizycznym, które mogą potwierdzać się nawet po wielu latach; znam przypadek matki, która na wiele lat przed II wojną śniła stos gruzów, a na nim ciało syna; jej syn zginął w Powstaniu Warszawskim i kiedy odnalazła jego ciało, przypomniał się jej obraz ze snu, który był łudząco podobny do rzeczywistości;
- wróżenie, zjawiska mantyczne – możliwość koincydencji między rzeczywistością metafizyczną (metapsychiczną), kosmiczną a fizyczną, psychiczną, społeczną itd., których sens dociera do świadomości jednostki w kontakcie z takimi archaicznymi, symbolicznymi systemami przekazywanymi przez tradycję różnych kultur, jak astrologia, karty, tarot, heksagramy Księgi Przemian (I Cing), obraz linii papilarnych, kształt czaszki, układ wnętrzności zwierząt ofiarnych i in.
Dwa zjawiska – psychologiczne przeżycie czy symbol i fakt fizyczny – uważane są przez naukę za niezależne względem siebie i niewarte naukowych dociekań, jeśli nie da się udokumentować ich bezpośredniej przyczynowej zależności. W rezultacie, myślenie przyczynowo-skutkowe, a tym bardziej myślenie „naukowe”, kierujące się kryterium statystycznym, traktuje zbieżność dwóch nietypowych wydarzeń jako czysty (100%) przypadek. Dlatego przyczynowo zorientowany badacz nie znajduje powodu do zainteresowania się treścią snu, który występuje w koincydencji z wydarzeniem w świecie zewnętrznym.
Reakcja psychiczna, w szczególności emocjonalna lub intuicyjny odbiór, nawet wykształconego człowieka Zachodu, jest jednak w takim przypadku taka, jakby owe zdarzenia były ze sobą powiązane. I właśnie czynnik irracjonalny – intuicyjny i emocjonalny – obserwowalny i odczuwalny element afektywny lub narzucający się niejako z zewnątrz intuicyjny obraz wskazują na związek znaczeniowy sytuacji psychicznej (obrazu sennego, emocji, intuicji, wyobrażenia) oraz zdarzenia zachodzącego w innym czasie lub innej przestrzeni fizycznej.
Jolande Jacobi podkreśla, że w zjawiskach synchronicznych, oprócz aspektu emocjonalnego, typowe jest obniżenie poziomu świadomości (abaissment du niveau mental), opisane w odniesieniu do nerwic przez Pierre’a Janeta. Techniki wróżebne, jak każdy czynnik intensywnie oddziałujący na emocje i nieświadomość, np. sztuka lub rytuał religijny, obniżają poziom świadomości i zwiększają do niej dostęp treściom nieświadomym, również drogą zjawisk synchronicznych.
Jung podjął temat zjawisk akauzalnych, ponieważ nie były one neutralne pod względem psychologicznym – przypadek ze skarabeuszem miał miejsce w okresie impasu w terapii jego pacjentki, a skarabeusz to, zdaniem Junga, „klasyczny przykład symbolu odrodzenia” – „znacząca koincydencja” wskazywała na możliwość przemiany psychicznej u kobiety. Skłoniła ona nie tylko Junga, ale także pacjentkę do uznania doniosłości przypadkowego zdarzenia, istotnego ze względu na sens, który mógł zostać odsłonięty dla świadomości.
Relacjonując owo zdarzenie, Jung podaje także inny przykład zjawiska synchroniczności. Podejrzewając u jednego z pacjentów chorobę serca, odesłał go do specjalisty, ten jednak nie stwierdził żadnych niepokojących objawów. W drodze powrotnej pacjent zasłabł i kiedy przyniesiono go do domu, był już umierający. Żona tymczasem czekała na niego mocno zaniepokojona, gdyż wokół domu zgromadziła się chmara ptaków. Niepokój kobiety wywołało wspomnienie podobnych zdarzeń, które miały miejsce dużo wcześniej, podczas śmierci jej babki i matki.
Wychodząc z teorii archetypów i nieświadomości zbiorowej, Jung ujął zasadę synchroniczności jako jeden z naturalnych przejawów funkcji psyché, będący przede wszystkim manifestacją sfery archetypów. Kontrowersyjność tej teorii na gruncie psychologii wynika z tego, że cała nauka zachodnia, w tym także psychologia, opiera na się na założeniach i prawach myślenia przyczynowo-skutkowego, operującego w przestrzeni trójwymiarowej, w stosunku do której czas stanowi czwartą, niejako równorzędną oś. I choć teoria relatywistyczna Einsteina, odchodząca od liniowej (przestrzennopodobnej) funkcji czasu, została przyjęta w naukach matematycznych, a reguły rachunku prawdopodobieństwa znane są od czasów Pascala, w szczegółowych naukach przyrodniczych, jak biologia i medycyna, deterministyczne, materialistyczne rozumowanie przyczynowo-skutkowe, utożsamiające prawo statystyczne z determinacją indywidualnego przypadku, pomija psychologiczny aspekt (odbiór) sytuacji, który może być zupełnie niezależny od poznanych praw statystycznych. Wśród irracjonalnych praw natury jest miejsce dla praw psychologii, ale sama ona pozbawia się możliwości badania zjawisk, których występowanie potwierdzają podstawowe nauki przyrodnicze, np. fizyka i matematyka relatywistyczna. Mówi o tym jeden z przyjaciół Junga i jego pacjent, wybitny fizyk, laureat nagrody Nobla, Wolfgang Pauli (1900–1958), który zwrócił uwagę na miejsce zjawisk irracjonalnych w przyrodzie: „Z powodu iedeterministycznego charakteru praw natury, obserwacja fizyczna nabrała charakteru zdarzenia irracjonalnego i niepowtarzalnego”.
Wypowiedź Pauliego świadczy o tym, że badając prawa natury, należy się liczyć z interpretacją subiektywną, irracjonalną i jakościową. Dla Junga było oczywiste, że musi o tym pamiętać psycholog i terapeuta rejestrujący procesy na granicy psyché świadomej i nieświadomej – tak własnej, jak i pacjenta.
Aprioryczna wiedza, predestynacja a nieświadomość zbiorowa
Koncepcja synchroniczności w psychologicznej teorii Junga jest powiązana z ogólną teorią nieświadomości i archetypów. Nawiązuje ona do psychofizycznej roli symboli i uczuć, procesu indywiduacji i znaczenia funkcji transcendentnej (symbolicznej) oraz ukierunkowanego na cel, tj. teleologicznego, aspektu procesów psychicznych.
Nieświadomość wyprzedza w formie wyobrażeń, snów i fantazji przyszłe zmiany, „przeczuwa” przeżycia i sytuacje zewnętrzne, gdyż wynikają one z konieczności, nieuchronności procesów rozwojowych. Nośnikami wzorców przyszłych przeżyć są archetypy i to one kreują różne aspekty zjawisk na poziomie świadomości, jak też w pewnym stopniu w otoczeniu zewnętrznym. Jung pisze, że archetyp „jest introspektywnie rozpoznawalną formą apriorycznego uporządkowania psychicznego”. Utrzymuje, że symbol ma odniesienia metafizyczne (wskazuje na aspekt transcendentny), emocjonalno-poznawcze (treść, znaczenie), a także energetyczne. Poznanie idące od strony nieświadomości wynika, zdaniem Junga, z tego, że „w nieświadomości istnieje coś w rodzaju apriorycznej wiedzy czy bezpośredniej obecności wydarzeń”. W odniesieniu do procesów psychicznych można mówić o zjawisku archetypowej predeterminacji.
Aby uzyskać przyszłe stany i aby doszło do realizacji wzorców archetypowych, muszą zaistnieć określone zjawiska i okoliczności natury psychicznej i fizycznej. Zbieżność tych zjawisk i procesów nie musi być przyczynowo-skutkowa (przyczyna poprzedza skutek). Ma ona charakter znaczeniowy, a to znaczenie jest „adresowane” przez zbiorową nieświadomość do świadomej części psychiki –- „przyczyną” zdarzenia lub przeżycia jest archetypowy cel rozwoju, który może być osiągnięty (hipotetycznie) w przyszłości, jeśli zostanie odczytane znaczenie „przypadku”. Symbole archetypowe, jako wzorce rozwoju, zapisują się w świadomości jako przeżycia jakościowe, a nie ilościowe. Odpowiadając za intensywność przeżyć i wyrażanie się zasady teleologicznej (celowej, kierunkowej), mają wpływ na prawdopodobieństwo występowania zdarzeń losowych, „znaczących przypadków”, których sens usiłuje uchwycić koncepcja synchroniczności.
Dla świadomej asymilacji sensu archetypu równie ważny może być jednorazowy przypadek „losu”, jak wielokrotnie powtarzająca się sytuacja. Nieświadomość, rozumiana przez Junga także jako los, korzysta zarówno z wielokrotności (sytuacja powtarzająca się), jak też z pojedynczych „przypadków”.
Czterowymiarowa rzeczywistość a zjawisko synchroniczności
Fizyczne rozumienie czasu zakłada teorię czasu liniowego. Teoria relatywistyczna Einsteina ulokowała czas względny, relatywistyczny na marginesie świata fizycznego (na granicy prędkości światła). Natomiast w świecie psychicznym już na poziomie świadomości, a tym bardziej w sferze oddziaływania nieświadomości, czas jest zjawiskiem subiektywnym, względnym. Widać to wyraźnie w marzeniach sennych, świadczą o tym przeżycie nudy, pośpiechu, wydłużenia się i przyspieszenia czasu w stanie jawy. W napadach i stanach padaczkowych, w przeżyciach bliskich śmierci, w stanie szoku, na granicy snu i jawy, czas jest doświadczany w skrajnie indywidualny, subiektywny sposób .
Wzorce odbioru czasu są zróżnicowane w różnych kulturach. Na Bliskim i Dalekim Wschodzie czas fizyczny nie jest tak silną determinantą zachowania, jak w cywilizacji zachodniej. W konsekwencji tempo działania, np. punktualność i spóźnianie się, wsłuchiwanie się w wewnętrzny rytm organizmu i psychiki, a także całego kosmosu są odmiennie odbierane i inaczej wartościowane. Są również w różny sposób oceniane od strony moralnej.
Edward T. Hall wyróżnia systemy kulturowe zorientowane na czas „liniowy”, „arbitralny”, który jest wyuczony, określając go jako czas monochroniczny, oraz kultury posługujące się konsekwentnie czasem „punktowym”, wielokierunkowym, obejmującym bardziej całości niż części, nazywając go czasem polichronicznym. Tezy Halla korespondują z teorią synchroniczności Junga, który stara się zwrócić uwagę na psychologiczną (i kulturową) stronę przeżywania czasu, w opozycji do jego aspektu fizycznego, materialnego.
Dla Junga czterowymiarową rzeczywistość oddaje schemat, którego jedną z osi stanowi synchroniczność (rys. 1).
W tym schemacie wymiar czasu jest określony przez rzeczywistość materialną (czas monochroniczny Halla), a wymiar synchroniczności odpowiada rzeczywistości pozamaterialnej (czas polichroniczny).
Formalny aspekt psychologicznych koncepcji Junga charakteryzuje, obok zasady jedności przeciwieństw, zasada czterowymiarowości (czwórcy). Punktem odniesienia tej zasady jest naturalny porządek czterech kierunków świata, czterech żywiołów itp. Cztery podstawowe funkcje psychiczne, tworząc dynamiczne powiązania, odpowiadają za orientację świadomości (ego). W czterowymiarowym układzie funkcjonuje też świadomość jednostki, wchodząc w relację z nieświadomością zbiorową (opozycja wertykalna) oraz pierwiastkiem duchowym i materialnym (patrz rys. 2)
Zdarzenia w świecie materialnym oraz przeżycia natury duchowej (metapsychicznej) mogą być rejestrowane przez świadomość (ego) i odbierane jako znaczące, dając bardziej kompletny odbiór rzeczywistości – materialnej i niematerialnej. Odbiór ten dotyczy doświadczenia tak przestrzeni, jak i czasu. Psychologia nieświadomości powinna uwzględniać synchroniczny aspekt zdarzeń i przeżyć, przy czym synchroniczność, zdaniem Junga, jest lepszym terminem dla tej kategorii zdarzeń niż określenie czas jakościowy.
Zachodzące pod silnym wpływem nieświadomości procesy mogą być odniesione do pełnego spektrum czasu obejmującego bezczasowość (not-time), illud tempus (czas aktu stworzenia u Eliadego), eon czasu (rok platoński lub rok słońca u Azteków) oraz czas ego (zwykły czas świadomości), co M.-L. von Franz przedstawia w formie koncentrycznych kręgów (p. rys. 3).
Wiele miejsca w swoich badaniach zjawisku synchroniczności poświęciła bliska współpracowniczka Junga – Marie-Luise von Franz. Dokonała ona szczegółowej analizy zjawiska wróżenia, rozwijając myśl Junga o archetypowych podstawach liczb naturalnych i ich znaczeniu jako „formy wyrazu ducha człowieka”.
Jung dostrzegał w liczbach naturalnych, na których oparte są wszelkie techniki wróżenia, uświadomiony „archetyp ładu”. Liczby naturalne stanowią też dla niego „aprioryczne formy idealne”, mają więc „archetypowy charakter”. M.-L. von Franz także podkreśla symboliczny charakter liczb naturalnych jako struktur archetypowych. Liczba jest wyrazem archetypowego porządku kosmosu i życia w ogóle (symboliczny akt stworzenia w Biblii trwa siedem dni). Liczby są powiązane ze sobą nie przyczynowo, ale pozaprzyczynowo, akauzalnie. Są zawsze irracjonalne. Wiążą je ze sobą ukryte, tj. nieuświadamiane znaczenia. Stanowią one zamknięte całości, którym odpowiadają odrębne, symboliczne jakości. Między poszczególnymi liczbami, np. 1, 2, 3 itd., następuje przeskok, którego nie da się w żaden sposób logicznie, przyczynowo uzasadnić. Stąd ich szczególne znaczenie dla psychiki. Akauzalne zjawiska dotyczą w szczególności sytuacji granicznych. Symboliczny charakter ma liczba podstawowa – jeden. Zasada jedności zapisana jest w strukturze świata. Świat tworzy znaczeniową, sakralną całość – unus mundus, doświadczany przez średniowiecznych alchemików i mistyków wszelkich religii świata jako model stworzenia obecny w umyśle Boga.
W metafizycznej i metapsychicznej całości, jaką jest świat – unus mundus – mogą mieć miejsce zdarzenia, które układają się w akauzalny przypadek, a odczytanie jego sensu może nastąpić drogą konfrontacji świadomości z symbolami ujawnionymi techniką wróżebną. Kontemplacja tej pierwotnej doskonałości jest elementem praktyki mistyków, spotykających się z symbolami archetypowymi bez posługiwania się technikami wróżebnymi, natomiast nieświadomy umysł przeciętnej jednostki jest skłonny do wykradania tajemnic ukrytych w nieświadomości i odzwierciedlających się synchronicznie w układzie planet, patyków krwawnika i heksagramach I Ching, liczbowych wyliczeniach horoskopu czy numerologii.
Przed psychologią głębi i psychologią kultury, badających manifestacje zbiorowej nieświadomości, staje zespół zagadnień, do których poznania prowokuje koncepcja synchroniczności. Chodzi o takie zjawiska, jak sny prorocze, zjawiska parapsychiczne (mogą one być impulsem, jak uważa Jung, do integracji fizyki z psychologią), historyczność tzw. „znaków czasu”, relacja czasoprzestrzeni sakralnej i świeckiej w kontekście przejawów aktywności umysłowości synchronicznej. Uniwersalne wyobrażenie zbiorowej psyche stanowi idea zbawiciela, Mesjasza i końca świata itp. Problem psychologicznej i egzystencjalnej realności objawień religijnych, snów proroczych, opisywanych przez tradycję wszelkich kultur, w tym także przez tradycję religijną to trudne zagadnienia, które należą bardziej do psychologii religii niż do psychologii indywidualnej i wymagają odrębnego podejścia.
Irracjonalny przypadek a światopogląd i normalność
Uznanie synchroniczności zdarzeń jest nie tylko problemem psychologicznym, jest zagadnieniem światopoglądowym, odzwierciedlającym system wierzeń i wyobrażeń społeczności lub epoki, dotyczących zjawisk irracjonalnych. Przyjmowanie lub odrzucanie zasady synchroniczności określa członka społeczności danej kultury, ale także typ umysłu badacza. W świetle danych antropologicznych i współczesnych obserwacji socjologicznych synchroniczność jest stałym elementem rozumowania każdej kultury, ściśle powiązanym z procesami psychicznymi człowieka. Zawiera się ona w typowy sposób w myśleniu magicznym, tak u osób zdrowych, jak i chorych, u dzieci i dorosłych. Przykładem takiej postawy umysłowej są często silne, przesadne wobec realnego zdarzenia, reakcje emocjonalne, np. na przebiegnięcie drogi przez czarnego kota, unikanie „trzynastek” (w szczególności w piątek), „odpukiwanie” złego losu w niemalowane drzewo, wiara w uwarunkowania astrologiczne, korzystanie z wszelkiego rodzaju wróżb zapowiadających bieg wydarzeń, skłonność do odczytywania szczególnych znaków „na niebie i na ziemi”, np. religijnych.
Dorośli wykorzystują cechę „synchronicznego rozumowania” u dzieci dla uzyskania zamierzonego wpływu na ich, nieświadomą w dużej mierze, psychikę. Mówiąc językiem Junga, psychika dziecka jest zanurzona w nieświadomości zbiorowej i z niej się stopniowo wyłania. Dorośli, odwołując się do szczególnego związku, jaki istnieje między ich psychiką a rzeczywistością zewnętrzną, sugerują na przykład, że dane wydarzenie zostało spowodowane przez myśl lub zachowanie dziecka, reagując zwrotem „a widzisz”.
Przykładem związku między psychiką a faktami zewnętrznymi jest myślenie obsesyjne, np. u osób z nerwicą natręctw lub depresją, które usiłują przesadnie kontrolować nieświadome impulsy lub przypadki losu. Bez wykonania określonej czynności magicznej (bezsensownej z punktu widzenia świadomości) kontynuowanie zamierzonego działania czy swobodne operowanie myślą jest u tych osób praktycznie niemożliwe, a próba jej ominięcia wywołuje silny, trudny do pokonania, irracjonalny lęk.
Synchroniczność jest cechą umysłowości członka kultury pierwotnej i człowieka współczesnego.
Wskazuje na znaczenie czynnika irracjonalnego i obrazów płynących z nieświadomości oraz ich wpływ na przebieg procesów psychicznych (projekcji) nie tylko w patologii opisywanej przez psychiatrię, ale także w codziennym życiu jednostki. Współczesna psychologia i psychoterapia albo w ogóle nie uwzględniają tego zagadnienia, albo, w najlepszym wypadku, określają go jako niewytłumaczalne. Jeśli myślenie magiczne i synchroniczne występuje u dorosłego człowieka, jest uznawane za wyraz słabości psychicznej lub patologii. Według Junga występowanie czynnika irracjonalnego nie musi być wyrazem słabości „ja”, ale może odzwierciedlać indywidualny talent i wrażliwość (przykładem jest intuicja czy zdolności parapsychiczne). Ujęcie przejawów psychicznej postawy synchronicznej na szerokim spektrum naturalnych przejawów funkcji psyche mogłoby zmienić całość myślenia psychologicznego i psychiatrycznego, które w materialistycznym wydaniu jest oderwane od rzeczywistości społecznej, kulturowej i psychologicznej człowieka.
O psychologicznej randze omawianego zagadnienia we współczesnej kulturze świadczy fakt, że myślenie magiczne i synchroniczne jest obecne w takich powszechnych zachowaniach, jak różne formy hazardu, gry i zakłady losowe, loterie, korzystanie z wróżb, tarota, porad astrologicznych itp. Brak wiedzy o nieświadomych powiązaniach między umysłem a rzeczywistością, co wykorzystywała magia i religia dawnych kultur, w prostej formie stosuje magia współczesna, powodując, że szerokie rzesze społeczne uczestniczą w grach losowych, systemach losowej sprzedaży, piramidach szczęścia, ulegają atmosferze kasyn, angażują się w programy telewizyjne fundujące zabawę „w przypadek” itd. Zjawisko to osiąga rozmiary patologiczne. Gry i zabawy oparte na podłożu wyobraźni magicznej stały się formą oddziaływań rynkowych w biznesie, np. magiczna rola giełdy i rynku finansowego pod względem siły oddziaływania uzyskuje rangę nowoczesnej nieuświadomionej religii, która wciąga uczestnika do gry, wykorzystując jego nieuświadomioną wiarę w szczęście i dobry los. Ostrożna postawa czy potępiające dekrety autorytetów religijnych, które w pozornie chłodny, ale często emocjonalnie naiwny sposób dystansują się wobec spontanicznych objawień religijnych (lokalnych „cudów”, np. ukazywanie się Matki Boskiej) czy korzystania z astrologii, jest jedną z oznak ignorancji wobec irracjonalnej potrzeby kontaktu z nieświadomością zbiorową. W badaniach naukowych obserwuje się paradoksalną nieświadomość roli zdarzeń przypadkowych i synchronicznych. Dążąc za wszelką cenę do naukowej pewności, za normę badań eksperymentalnych przyjęto wstępne „mieszanie danych” w postaci tzw. próby losowej. Przyjmuje się, że skład takiej próby jest całkowicie losowy, choć warunki zostały wstępnie określone przez przyjęte kryteria lub założenia. Z punktu widzenia obiektywności postępowania badawczego trudno podważać wartość takiego podejścia. Nie bierze ono jednak pod uwagę tzw. przypadków szczególnych, akauzalności i synchroniczności, które mogą wywrócić do góry nogami prawo statystyczne jeszcze przed doborem próby losowej i w trakcie samego eksperymentu.
Pomijanie zagadnień irracjonalnych i synchronicznych jest typowe dla światopoglądu materialistycznego. Jego wyrazem są teorie ekonomiczne, które zakładają, że ilość jest jedyną miarą jakości. Naiwność takiej postawy rodziła tragiczne skutki psychologiczne, społeczne i ekonomiczne faszyzmu i komunizmu, prowadząc do irracjonalnej eksterminacji ludzi „niestatystycznych”, „innych” (chorych psychicznie), wyjątkowych (wybitnych twórców, inteligencji) i ich dokonań – słowem usuwanie z życia szczególnych przypadków. Ideologie statystyczne kierowały i kierują atak w stronę oryginalnych form religii, które są dziedzictwem zachowań indywidualnych i irracjonalnych. Materializm jest w tym kontekście opozycją postawy twórczej, nieprzewidywalnej, przypadkowej i irracjonalnej.
Opór wobec sfery irracjonalnej, która dopuszcza regułę synchroniczności, znalazł współcześnie wyraz w takim „poszerzeniu” ram sztuki, że nawet muszla klozetowa ustawiona w muzeum jest obiektem artystycznym. Swoje miejsce w życiu społecznym i indywidualnym tracą przy tym autentyczna sztuka i postawa religijna. Irracjonalne uwielbienie kierowane jest na obiekt fizyczny, któremu trudno przypisać rangę symbolu. Sztuka i religia są drogami asymilacji symboli archetypowych, stwarzających możliwości przeżywania stanów wyjątkowych, które może i powinna dla oglądu całości rejestrować świadoma psychika. Uczą one, że przypadek, irracjonalność i zjawiska synchroniczne mają swoje miejsce w życiu człowieka i psychologiczna konfrontacja z nimi jest niezbędna. Psychologia głębi, w szczególności w wydaniu Jungowskim, odkryła funkcję nieświadomości, która wyraża nie tylko chaos popędów i odpadów psychiki świadomej, ale dysponuje aparatem samoregulacji i celowych tendencji rozwojowych, opartych na apriorycznej wiedzy zapisanej w archetypach.
Mała Encyklopedia Psychologii Głębi
Zenon Waldemar Dudek
http://cygnus.et.put.poznan.pl/~piotrw/mistycyzm/synchronia.htm
